10th and 12th board विद्यार्थी जीवनातील सर्वात महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे दहावी आणि बारावीची परीक्षा. या परीक्षांचा निकाल विद्यार्थ्यांच्या भविष्यातील शैक्षणिक आणि व्यावसायिक वाटचालीवर मोठा प्रभाव टाकतो.
अनेक विद्यार्थी या परीक्षांसाठी रात्रंदिवस मेहनत करतात, परंतु केवळ अभ्यास करणे पुरेसे नाही. यशस्वी होण्यासाठी बोर्डाच्या परीक्षा नियमांचे योग्य आकलन असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या लेखात आपण दहावी आणि बारावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या परीक्षा नियमांची सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
दहावी-बारावी परीक्षांचे बदललेले स्वरूप
काळानुसार शिक्षण पद्धतीत अनेक बदल झाले आहेत. पूर्वीच्या तुलनेत आताच्या परीक्षा पद्धतीत मोठा फरक पडला आहे. आधीच्या काळी दहावी आणि बारावीच्या परीक्षा अत्यंत कठीण मानल्या जात असत. विद्यार्थ्यांना केवळ लेखी परीक्षेच्या गुणांवर अवलंबून राहावे लागत असे. मात्र, आता परिस्थिती बदलली आहे. नवीन शैक्षणिक धोरणांनुसार, परीक्षा पद्धतीत अनेक सकारात्मक बदल झाले आहेत, जे विद्यार्थ्यांच्या फायद्याचे ठरत आहेत.
बोर्डाने आता विद्यार्थ्यांसाठी नवीन पासिंग नियम लागू केले आहेत. या नियमांमुळे उत्तीर्ण होण्याची संधी वाढली आहे, आणि विद्यार्थ्यांवरील मानसिक दबाव कमी झाला आहे. यामुळे विद्यार्थी अधिक आत्मविश्वासाने परीक्षेला सामोरे जाऊ शकतात.
अंतर्गत मूल्यमापनाचे महत्त्व
दहावी आणि बारावीच्या अभ्यासक्रमात अंतर्गत मूल्यमापनाला विशेष महत्त्व दिले गेले आहे. हे मूल्यमापन विद्यार्थ्यांच्या संपूर्ण वर्षभराच्या कामगिरीवर आधारित असते. दहावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रत्येक विषयासाठी २० गुण अंतर्गत मूल्यमापनासाठी राखीव ठेवले जातात. यात दहा गुण गृहपाठासाठी आणि दहा गुण तोंडी परीक्षेसाठी निश्चित केले जातात.
विज्ञान विषयासाठी विशेष नियम लागू केले आहेत. या विषयात प्रयोगवहीसाठी ८ गुण आणि प्रात्यक्षिक प्रयोगांसाठी १२ गुण दिले जातात. गणित विषयात १० गुण गृहपाठासाठी तर १० गुण वस्तुनिष्ठ प्रश्नांसाठी निश्चित केले आहेत. या मूल्यमापनामुळे विद्यार्थ्यांच्या संपूर्ण वर्षभराच्या प्रगतीचे मूल्यांकन होते, आणि केवळ अंतिम परीक्षेवर अवलंबून राहावे लागत नाही.
बारावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रात्यक्षिक आणि तोंडी परीक्षा
बारावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रात्यक्षिक आणि तोंडी परीक्षांना अधिक महत्त्व दिले जाते. विज्ञान शाखेतील विद्यार्थ्यांसाठी फिजिक्स, केमिस्ट्री आणि बायोलॉजी या विषयांमध्ये प्रात्यक्षिक परीक्षा घेतल्या जातात. कॉमर्स आणि आर्ट्स शाखेतील विद्यार्थ्यांसाठीही विविध विषयांसाठी तोंडी परीक्षा आयोजित केल्या जातात.
या परीक्षांमधून मिळालेले गुण विद्यार्थ्यांच्या अंतिम निकालात समाविष्ट केले जातात. लेखी परीक्षेत कमी गुण मिळाले तरीही, तोंडी आणि प्रात्यक्षिक परीक्षांमधून मिळालेल्या गुणांमुळे विद्यार्थ्यांना पास होण्याची संधी वाढते. याचा विद्यार्थ्यांच्या एकूण कामगिरीवर सकारात्मक परिणाम होतो.
त्रिभाषा सूत्रानुसार पासिंग नियम
बोर्डाने त्रिभाषा सूत्र (मराठी, हिंदी, इंग्रजी) लागू केले आहे. या तीन भाषांमधून एकूण १०५ गुण मिळवणे आवश्यक आहे. परंतु, यातील महत्त्वाचा नियम म्हणजे कोणत्याही एका भाषेत किमान २५ गुण मिळवल्यास विद्यार्थी उत्तीर्ण मानला जातो. याचा अर्थ असा की, जरी एखाद्या भाषेत विद्यार्थ्याला कमी गुण मिळाले, परंतु इतर भाषांमध्ये जास्त गुण मिळाले, तर त्याला पास होण्याची संधी मिळते.
हाच नियम गणित आणि विज्ञान विषयांनाही लागू होतो. या दोन्ही विषयांसाठी मिळून ७० गुण आवश्यक असले तरी, कोणत्याही एका विषयात किमान २५ गुण असणे अनिवार्य आहे. या नियमामुळे विद्यार्थ्यांना विषयांमध्ये समतोल राखून अभ्यास करण्यास प्रोत्साहन मिळते.
ग्रेस मार्क्सचे नियम
बोर्डाच्या नियमानुसार, काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये विद्यार्थ्यांना ग्रेस मार्क्स दिले जातात. जर एखादा विद्यार्थी एका किंवा दोन विषयांमध्ये थोड्या गुणांनी नापास झाला असेल, तर त्याला ग्रेस मार्क्स देऊन पास केले जाऊ शकते. हे गुण विद्यार्थ्याच्या एकूण गुणांच्या २% पर्यंत असू शकतात.
विशेष परिस्थितींमध्ये, जसे की आजारपण, अपघात किंवा कुटुंबात दुःखद घटना, अशा कारणांमुळे परीक्षेत अपेक्षित कामगिरी न करू शकलेल्या विद्यार्थ्यांना विशेष ग्रेस मार्क्स दिले जाऊ शकतात. यासाठी विद्यार्थ्यांनी योग्य कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे.
सर्वसमावेशक मूल्यांकन पद्धती
सध्याच्या शिक्षण पद्धतीत सर्वसमावेशक मूल्यांकनावर भर दिला जात आहे. विद्यार्थ्यांची केवळ शैक्षणिक प्रगतीच नव्हे, तर त्यांच्या सर्वांगीण विकासाचेही मूल्यांकन केले जाते. यामध्ये विद्यार्थ्यांच्या सहभागात्मक क्रियाकलाप, प्रकल्प कार्य, विविध स्पर्धांमधील सहभाग, आणि सामाजिक कार्यांचाही समावेश होतो.
ही मूल्यांकन पद्धती विद्यार्थ्यांना केवळ पुस्तकी ज्ञानापुरती मर्यादित न ठेवता, त्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासावरही लक्ष केंद्रित करते. यामुळे विद्यार्थ्यांना परीक्षेच्या तणावातून मुक्त होऊन त्यांच्या क्षमतांचा सर्वोत्तम वापर करण्याची संधी मिळते.
ऑनलाइन परीक्षा पद्धती
वर्तमान काळात, अनेक बोर्ड ऑनलाइन परीक्षा पद्धतीकडे वळत आहेत. कोविड-१९ महामारीमुळे या पद्धतीला अधिक चालना मिळाली आहे. ऑनलाइन परीक्षा पद्धतीत विद्यार्थ्यांना वस्तुनिष्ठ प्रश्न विचारले जातात, आणि त्यांना ठराविक वेळेत उत्तरे द्यावी लागतात.
या पद्धतीमुळे विद्यार्थ्यांना घरातून परीक्षा देण्याची सुविधा मिळते, आणि परीक्षेचा तणाव कमी होतो. तसेच, ऑनलाइन परीक्षांमुळे निकाल जाहीर करण्याचा कालावधीही कमी होतो. विद्यार्थ्यांना लवकर निकाल मिळाल्याने, पुढील शिक्षणासाठी वेळेवर तयारी करता येते.
अपेक्षित गुणांकन योजना
बोर्डाकडून प्रत्येक वर्षी अपेक्षित गुणांकन योजना प्रसिद्ध केली जाते. या योजनेनुसार, विविध प्रश्नांसाठी किती गुण द्यायचे याचे मार्गदर्शक तत्त्व निश्चित केले जाते. या योजनेचा अभ्यास केल्यास, विद्यार्थ्यांना परीक्षेत कोणत्या प्रकारचे प्रश्न येऊ शकतात आणि त्यांसाठी किती गुण राखीव आहेत, याची माहिती मिळते.
अपेक्षित गुणांकन योजनेनुसार अभ्यास केल्यास, विद्यार्थी परीक्षेत गुण मिळवण्याच्या दृष्टीने अधिक चांगले नियोजन करू शकतात. विषयांतील महत्त्वाच्या भागांवर अधिक लक्ष केंद्रित करून, विद्यार्थी अधिक गुण मिळवू शकतात.
उपचारात्मक परीक्षा व्यवस्था
जर एखादा विद्यार्थी नियमित परीक्षेत नापास झाला, तर त्याला उपचारात्मक परीक्षा देण्याची संधी दिली जाते. या परीक्षेत उत्तीर्ण झाल्यास, विद्यार्थ्याला पुढील वर्गात प्रवेश मिळतो. उपचारात्मक परीक्षेत मात्र, अंतर्गत मूल्यमापनाचे गुण विचारात घेतले जात नाहीत. केवळ लेखी परीक्षेतील कामगिरीवर निकाल अवलंबून असतो.
विद्यार्थ्यांनी उपचारात्मक परीक्षेला ‘दुसरी संधी’ म्हणून न पाहता, ती टाळण्याचा प्रयत्न करावा. नियमित परीक्षेत उत्तीर्ण होण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करावेत. दहावी आणि बारावीच्या परीक्षा हा विद्यार्थी जीवनातील महत्त्वाचा टप्पा आहे.
या परीक्षांसाठी केवळ अभ्यास करणे पुरेसे नसून, बोर्डाच्या नियमांचे योग्य आकलन असणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. अंतर्गत मूल्यमापन, तोंडी परीक्षा, प्रात्यक्षिक परीक्षा, आणि विविध पासिंग नियमांची माहिती असल्यास, विद्यार्थी अधिक आत्मविश्वासाने परीक्षेला सामोरे जाऊ शकतात.
विद्यार्थ्यांनी या नियमांचा योग्य प्रकारे उपयोग करून, आपल्या अभ्यासाचे नियोजन करावे. त्यामुळे त्यांना परीक्षेत यश मिळवण्यास मदत होईल. आता देशभरात दहावी आणि बारावीच्या परीक्षांसाठी ३६ लाखांहून अधिक विद्यार्थी बसणार आहेत. प्रत्येकाला यश मिळावे, यासाठी नियमांची योग्य माहिती असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
विद्यार्थ्यांनी लक्षात ठेवावे की, परीक्षा हा केवळ ज्ञानाचा मापदंड नाही, तर त्यांच्या क्षमतांचा विकास करण्याचीही एक संधी आहे. नियमांचे पालन करून, आत्मविश्वासाने परीक्षेला सामोरे गेल्यास, निश्चितच यश मिळेल.