10th class exam महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाच्या दहावीच्या परीक्षेच्या पहिल्याच दिवशी मोठा गैरप्रकार उघडकीस आला आहे. जालना जिल्ह्यातील बदनापूर परीक्षा केंद्रावर मराठी विषयाचा पेपर फुटल्याची धक्कादायक घटना समोर आली असून, परीक्षा सुरू झाल्यानंतर अवघ्या १५-२० मिनिटांतच प्रश्नपत्रिका बाहेर आणि त्यानंतर उत्तरपत्रिकांच्या झेरॉक्स प्रती विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचवल्या गेल्याचे स्पष्ट झाले आहे. या घटनेने शिक्षण मंडळाच्या कॉपीमुक्त परीक्षेच्या दाव्यावर प्रश्नचिन्ह उभे राहिले आहे.
पहिल्याच दिवशी पेपर फुटला
महाराष्ट्रात शुक्रवार, २१ फेब्रुवारी रोजी दहावीच्या परीक्षेला सुरुवात झाली. पहिल्या दिवशी मराठी विषयाची परीक्षा होती. सकाळी ११ वाजता परीक्षा सुरू झाली आणि आश्चर्याची बाब म्हणजे अवघ्या १५ ते २० मिनिटांतच प्रश्नपत्रिका परीक्षा केंद्राबाहेर पोहोचली. जालना जिल्ह्यातील बदनापूर येथे असलेल्या एका झेरॉक्स सेंटरमध्ये या प्रश्नपत्रिकेच्या आधारे उत्तरपत्रिका छापण्यात आल्या आणि त्या विद्यार्थ्यांना पुरवण्यात आल्या.
स्थानिक पालकांनी याबाबत संताप व्यक्त केला आहे. एका पालकाने सांगितले, “आम्ही आमच्या मुलांना चांगले शिक्षण देण्यासाठी प्रयत्न करतो, पण अशा गैरप्रकारांमुळे प्रामाणिक विद्यार्थ्यांवर अन्याय होतो. मंडळाने कॉपीमुक्त परीक्षेचे आश्वासन दिले होते, पण पहिल्याच दिवशी असा प्रकार घडला, हे अत्यंत दुर्दैवी आहे.”
जालन्यात ३२ हजार विद्यार्थी
जालना जिल्ह्यात एकूण १०२ परीक्षा केंद्रांवर सुमारे ३२ हजार विद्यार्थी दहावीची परीक्षा देत आहेत. या सर्व विद्यार्थ्यांच्या भविष्याशी निगडित असलेल्या या परीक्षेच्या सुरळीत आयोजनाची जबाबदारी शिक्षण मंडळावर आहे. मात्र, पहिल्याच दिवशी झालेल्या या गैरप्रकारामुळे विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये नाराजी पसरली आहे.
जालन्याचे शिक्षणाधिकारी श्री. रमेश पाटील यांनी सांगितले, “या घटनेची माहिती मिळताच आम्ही त्वरित कारवाई केली आहे. संबंधित झेरॉक्स सेंटर सील करण्यात आले असून, त्याचे मालक आणि संशयित व्यक्तींविरुद्ध पोलिसांत तक्रार दाखल करण्यात आली आहे. प्रश्नपत्रिका बाहेर कशी गेली याची सखोल चौकशी केली जाईल.”
शिक्षण मंडळाचे दावे फोल
महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने यावर्षी कॉपीमुक्त परीक्षा घेण्यासाठी विशेष उपाययोजना केल्याचा दावा केला होता. मंडळाने सर्व परीक्षा केंद्रांवर सीसीटीव्ही कॅमेरे बसवणे, फ्लाईंग स्क्वॉडचे पथक तैनात करणे, प्रश्नपत्रिका वितरणाच्या प्रक्रियेत पारदर्शकता ठेवणे, अशा अनेक उपाययोजनांचा उल्लेख केला होता. परंतु या सर्व उपाययोजना असतानाही, पहिल्याच दिवशी झालेल्या पेपर फुटीमुळे त्यांच्या दाव्यांवर प्रश्नचिन्ह उभे राहिले आहे.
शिक्षण मंडळाचे अध्यक्ष श्री. शरद गोसावी यांनी या प्रकरणी प्रतिक्रिया देताना म्हटले, “हा अत्यंत गंभीर प्रकार आहे. आम्ही याची दखल घेतली आहे आणि दोषींवर कठोर कारवाई केली जाईल. प्रश्नपत्रिकेची गोपनीयता भंग करणारे आणि विद्यार्थ्यांच्या भविष्याशी खेळणाऱ्या कोणालाही सोडले जाणार नाही.”
मोबाईल आणि व्हॉट्सअॅपचा वापर
पोलिस तपासात समोर आलेली आणखी एक महत्त्वाची बाब म्हणजे या पेपर फुटीत मोबाईल आणि व्हॉट्सअॅप यांचा वापर केला गेल्याची शक्यता आहे. परीक्षा सुरू झाल्यानंतर काही मिनिटांतच, परीक्षा केंद्रातून कोणीतरी प्रश्नपत्रिकेचे फोटो काढून ते बाहेर पाठवले असावेत, असा प्राथमिक अंदाज आहे.
जालना पोलिस अधीक्षक श्री. सुनील कदम यांनी सांगितले, “पेपर फुटण्याच्या या प्रकारात मोबाईल तंत्रज्ञानाचा वापर झाल्याची शक्यता आहे. आम्ही या सर्व बाबींचा तपास करत आहोत. व्हॉट्सअॅप ग्रुप्सवर हा पेपर फिरला का, त्यामागे कोण आहे, याची माहिती मिळवण्यासाठी आमचे सायबर सेल काम करत आहे.”
विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये असंतोष
या घटनेमुळे राज्यभरातील विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये असंतोष पसरला आहे. अनेक पालकांनी या प्रकरणी शिक्षण मंडळाच्या लक्षणीय निष्काळजीपणाबद्दल रोष व्यक्त केला आहे.
पुणे येथील एक शिक्षणतज्ज्ञ प्रा. माधव कुलकर्णी म्हणाले, “दरवर्षी परीक्षेच्या काळात अशा घटना समोर येतात, पण त्यावर ठोस उपाययोजना केल्या जात नाहीत. याचा परिणाम प्रामाणिक विद्यार्थ्यांवर होतो. आपल्या शिक्षण व्यवस्थेत मूलभूत सुधारणा करण्याची गरज आहे.”
अकोला येथील एक विद्यार्थी अभिजित सावंत म्हणाला, “आम्ही वर्षभर अभ्यास करतो आणि मग असे प्रकार होतात. यामुळे आमच्या मेहनतीला काही किंमत उरत नाही. पेपर फुटून अन्य विद्यार्थ्यांना अनुचित फायदा मिळत असेल तर ते अन्यायकारक आहे.”
पुढील परीक्षांबाबत शंका
दहावीच्या परीक्षेत अजून ८ विषयांचे पेपर बाकी आहेत. या घटनेनंतर या पेपर्सची गोपनीयता राखली जाईल का, याबाबत शंका उपस्थित केली जात आहे. शिक्षण मंडळाने मात्र पुढील सर्व परीक्षा सुरळीत पार पाडण्यासाठी अतिरिक्त उपाययोजना केल्याचे सांगितले आहे.
शिक्षण मंत्री श्री. विनोद तावडे यांनी या प्रकरणात लक्ष घातले असून, त्यांनी शिक्षण विभागाच्या सचिवांना आणि मंडळाच्या अधिकाऱ्यांना तातडीने अहवाल सादर करण्याचे निर्देश दिले आहेत. त्यांनी सांगितले, “दोषींवर कठोर कारवाई केली जाईल. असे प्रकार भविष्यात होऊ नयेत यासाठी सर्व आवश्यक उपाययोजना केल्या जातील.”
पेपर फुटीचे दुष्परिणाम
परीक्षा पद्धतीतील अशा गैरप्रकारांमुळे अनेक समस्या निर्माण होतात. शिक्षणतज्ज्ञांच्या मते, यामुळे खालील दुष्परिणाम होतात:
१. प्रामाणिक विद्यार्थ्यांवर अन्याय – जे विद्यार्थी वर्षभर मेहनत करतात, त्यांना अशा गैरप्रकारांमुळे नुकसान सहन करावे लागते.
२. शिक्षण व्यवस्थेवरील विश्वास कमी होतो – सातत्याने होणाऱ्या अशा घटनांमुळे शिक्षण व्यवस्थेवरील विश्वास उडतो.
३. समाजात चुकीचा संदेश जातो – गैरमार्गाने यश मिळवता येते, असा चुकीचा संदेश तरुण पिढीपर्यंत पोहोचतो.
४. परीक्षा पुन्हा घ्यावी लागण्याची शक्यता – काही वेळा पेपर फुटल्यामुळे परीक्षा रद्द करून पुन्हा घ्यावी लागते, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना अतिरिक्त ताण येतो.
शिक्षण मंडळाने पुढील परीक्षा सुरळीत पार पाडण्यासाठी खालील उपाययोजना जाहीर केल्या आहेत:
१. परीक्षा केंद्रांवर सुरक्षा व्यवस्था अधिक कडक करणे – सर्व केंद्रावर पोलिस बंदोबस्त वाढवणे.
२. प्रश्नपत्रिका वितरणाच्या प्रक्रियेत बदल – प्रश्नपत्रिका सिल्ड पाकिटांत ठेवून, त्या परीक्षेच्या २० मिनिटे आधीच वर्गात उघडणे.
३. मोबाईल डिटेक्टरचा वापर – परीक्षा केंद्रांवर मोबाईल शोधण्यासाठी विशेष उपकरणांचा वापर.
४. विशेष पथकांची नियुक्ती – अचानक तपासणी करण्यासाठी विशेष पथकांची नियुक्ती.
५. तांत्रिक उपाययोजना – प्रश्नपत्रिकेवर विशेष सुरक्षा चिन्हे आणि बारकोड वापरणे.
शिक्षण तज्ज्ञांचे मत
अनेक शिक्षण तज्ज्ञांनी या प्रकारावर आपली मते व्यक्त केली आहेत. प्रसिद्ध शिक्षणतज्ज्ञ डॉ. अनिल काकोडकर म्हणाले, “आपल्या परीक्षा पद्धतीत मूलभूत बदल करण्याची गरज आहे. फक्त परीक्षेवरच आधारित मूल्यांकन पद्धती बदलून, सातत्यपूर्ण मूल्यांकनावर भर दिला पाहिजे.”
मुंबई विद्यापीठाचे माजी कुलगुरू डॉ. भालचंद्र मुणगेकर म्हणाले, “अशा प्रकारांवर तात्पुरती उपाययोजना न करता, दीर्घकालीन धोरण आखणे आवश्यक आहे. यासाठी पालक, शिक्षक, प्रशासन आणि शिक्षण तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने एक ठोस कृती आराखडा तयार केला पाहिजे.”
या पूर्ण प्रकरणाची चौकशी सुरू असून, लवकरच या प्रकरणातील दोषींवर कारवाई अपेक्षित आहे. दरम्यान, विद्यार्थी आणि पालकांना शिक्षण मंडळाने धीर दिला असून, पुढील सर्व परीक्षा सुरळीत पार पाडण्याचे आश्वासन दिले आहे. राज्यातील लाखो विद्यार्थ्यांच्या भविष्याशी निगडित या परीक्षेची विश्वासार्हता कायम राखण्यासाठी शिक्षण मंडळाला भविष्यात अधिक दक्षता घ्यावी लागणार आहे.