Meteorological Department भारतीय हवामान विभागाने (IMD) अलीकडेच देशातील १४ राज्यांमध्ये मोठ्या हवामान बदलाचा इशारा दिला आहे. या इशाऱ्यानुसार, महाराष्ट्रासह अनेक राज्यांमध्ये विविध प्रकारचे हवामान बदल अनुभवण्यास मिळणार आहेत. काही ठिकाणी वादळ, पाऊस आणि गारपीट होण्याची शक्यता वर्तवली आहे, तर काही ठिकाणी उष्णतेच्या लाटेचा फटका बसणार आहे.
उष्णतेची लाट: महाराष्ट्र, राजस्थान आणि गुजरातमध्ये तीव्र उष्णता
मार्चचा महिना सुरू झाल्यापासूनच देशाच्या अनेक भागांमध्ये उन्हाचा जोर वाढलेला दिसत आहे. विशेषतः महाराष्ट्र, राजस्थान आणि गुजरात या राज्यांमध्ये उष्णतेची लाट जाणवत आहे. महाराष्ट्रातील ब्रह्मपुरी येथे या हंगामातील सर्वाधिक ४२ अंश सेल्सिअस तापमानाची नोंद झाली आहे, जे चिंताजनक आहे. राज्यातील अनेक शहरांमध्ये तापमानाचा पारा ४० अंश सेल्सिअसच्या पुढे गेलेला आहे.
विदर्भातील अकोला, यवतमाळ आणि चंद्रपूर या जिल्ह्यांसाठी हवामान विभागाने विशेष अतिउष्णतेचा इशारा जारी केला आहे. येथील नागरिकांना १८ मार्चपर्यंत उन्हाचा तीव्र त्रास सहन करावा लागणार आहे. सध्याच्या अंदाजानुसार, या भागात कमाल तापमान ४२ ते ४५ अंश सेल्सिअसपर्यंत जाऊ शकते.
गुजरात राज्यातही उष्णतेची लाट जाणवत आहे. अहमदाबाद, राजकोट, सुरत आणि वडोदरा या प्रमुख शहरांमध्ये तापमान ४० अंश सेल्सिअसच्या वर उपरले आहे. स्थानिक हवामान अभ्यासकांच्या मते, गुजरातमधील काही भागांत उष्णतेचा जोर आणखी वाढण्याची शक्यता आहे.
राजस्थानमधील वाळवंटी प्रदेशात उष्णतेची लाट अधिक तीव्र स्वरूपात अनुभवण्यास मिळत आहे. जैसलमेर, बीकानेर आणि जोधपूर येथे तापमान ४३ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचले आहे. हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, राजस्थानमधील उत्तरी भागात पुढील काही दिवसांत थोडा पाऊस पडण्याची शक्यता असली तरी, दक्षिणी भागात उष्णतेची लाट कायम राहील.
पाऊस आणि वादळ: उत्तर आणि ईशान्य भारतात पावसाचा अंदाज
उष्णतेच्या लाटेबरोबरच, देशाच्या काही भागांमध्ये पाऊस आणि वादळ यांचा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे. जम्मू-काश्मीर, लडाख, हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड आणि अरुणाचल प्रदेश या पहाडी राज्यांमध्ये हलक्या ते मध्यम स्वरूपाचा पाऊस आणि काही उंच भागांमध्ये बर्फवृष्टी होण्याची शक्यता आहे.
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, जम्मू-काश्मीरमधील श्रीनगर, बारामुला, कारगिल आणि लेह तसेच हिमाचल प्रदेशातील शिमला, मनाली आणि धर्मशाला या पर्यटन स्थळांवर पर्यटकांनी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. प्रतिकूल हवामानामुळे रस्ते आणि वाहतूक मार्गांवर अडथळे निर्माण होऊ शकतात.
पंजाब, हरियाणा, पश्चिम उत्तर प्रदेश आणि राजस्थानच्या उत्तर भागात १४ ते १६ मार्च दरम्यान जोरदार वाऱ्यांसह पाऊस पडण्याचा अंदाज आहे. या काळात ४०-५० किमी प्रतितास वेगाने वारे वाहतील, ज्यामुळे शेतीचे नुकसान होण्याची शक्यता आहे. शेतकऱ्यांनी आपल्या पिकांची योग्य काळजी घ्यावी आणि आवश्यक खबरदारी बाळगावी.
ईशान्य भारतातील आसाम, मेघालय, नागालँड, मणिपूर, मिझोरम आणि त्रिपुरा या राज्यांमध्ये १४ ते १७ मार्च दरम्यान वादळी वारे आणि जोरदार पाऊस पडण्याचा अंदाज आहे. येथे सुमारे ४०-५० किमी प्रतितास वेगाने वारे वाहतील आणि मध्यम ते जोरदार पाऊस पडेल. त्यामुळे या भागातील नदी-नाल्यांच्या पाण्याच्या पातळीत वाढ होऊ शकते.
हवामानाचा इतर भागांवर परिणाम
कोकण, गोवा, मध्य प्रदेश, मध्य महाराष्ट्र, झारखंड, पश्चिम बंगाल आणि छत्तीसगड या राज्यांमध्ये उष्णतेच्या लाटेचा प्रभाव अनुभवण्यास मिळणार आहे. विशेषतः कोकण आणि गोव्यातील पर्यटन स्थळांवर उष्णतेचा जोर वाढल्याने पर्यटकांची संख्या कमी होण्याची शक्यता आहे.
मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमधील जंगल परिसरात उष्णतेमुळे आग लागण्याच्या घटनांमध्ये वाढ होऊ शकते. वन विभागाने या संदर्भात आवश्यक उपाययोजना केल्या आहेत. स्थानिक प्रशासनाने नागरिकांना जंगल परिसरात जाण्यापासून परावृत्त करण्याचे आवाहन केले आहे.
दिल्लीसह राष्ट्रीय राजधानी प्रदेशात हवामान मिश्र स्वरूपाचे असेल. सकाळी आणि संध्याकाळी हवेत गारवा असला तरी, दुपारी उष्णतेचा जोर जाणवेल. दिल्लीतील वायू प्रदूषणाची समस्या मात्र सध्या नियंत्रणात आहे.
हवामान बदलाचे आरोग्यावर परिणाम
हवामानातील या अचानक बदलांमुळे आरोग्यावर विपरीत परिणाम होऊ शकतात. उष्णतेच्या लाटेमुळे उष्माघात, सूर्यताप आणि निर्जलीकरण यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात. तज्ज्ञांच्या मते, विशेषतः लहान मुले, वृद्ध आणि गर्भवती महिलांनी अधिक काळजी घेणे आवश्यक आहे.
डॉक्टरांनी नागरिकांना भरपूर पाणी पिण्याचा सल्ला दिला आहे. दुपारच्या वेळी घराबाहेर जाणे टाळावे आणि बाहेर जाणे अपरिहार्य असल्यास छत्री, टोपी किंवा स्कार्फचा वापर करावा. सोबतच, प्रतिरोधक्षमता वाढवणाऱ्या पदार्थांचे सेवन करावे.
वादळी वाऱ्यांमुळे श्वसनाचे विकार बळावू शकतात. अस्थमा, दमा आणि अॅलर्जीसारख्या समस्या असलेल्या व्यक्तींनी विशेष काळजी घ्यावी. घराबाहेर पडताना मास्क वापरणे फायदेशीर ठरेल.
कृषी क्षेत्रावर परिणाम
हवामानातील या बदलांचा कृषी क्षेत्रावर मोठा परिणाम होण्याची शक्यता आहे. उष्णतेच्या लाटेमुळे पिकांना पाण्याची जास्त गरज भासेल. शेतकऱ्यांनी पिकांना नियमित पाणी देणे आवश्यक आहे. त्याचबरोबर, उष्णतेपासून पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी सावली देणाऱ्या जाळ्यांचा वापर करावा.
उत्तर भारतातील काही भागांत होणाऱ्या पावसामुळे गव्हाच्या पिकावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. पिकांची कापणी सुरू असलेल्या भागांमध्ये शेतकऱ्यांनी पावसापूर्वी कापणी पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करावा.
ईशान्य भारतात होणाऱ्या वादळी पावसामुळे चहा, कॉफी आणि मसाल्यांच्या पिकांचे नुकसान होऊ शकते. कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना आवश्यक त्या सूचना दिल्या आहेत.
नागरिकांसाठी सुरक्षा उपाय
हवामान विभागाने नागरिकांना सतर्क राहण्याचे आवाहन केले आहे. उष्णतेच्या लाटेचा प्रभाव असलेल्या भागांतील नागरिकांनी पुढील काळजी घ्यावी:
१. दुपारच्या वेळी (११ ते ४) बाहेर जाणे टाळावे. २. भरपूर पाणी आणि द्रवपदार्थ सेवन करावे. ३. हलके, सैल आणि उजळ रंगाचे कपडे परिधान करावे. ४. डोक्याचे संरक्षण करण्यासाठी टोपी, छत्री किंवा स्कार्फचा वापर करावा. ५. अल्कोहोलयुक्त पेय, चहा, कॉफी आणि कार्बोनेटेड पेय यांचे अतिसेवन टाळावे.
वादळी वाऱ्यांचा इशारा असलेल्या भागांतील नागरिकांनी पुढील काळजी घ्यावी:
१. घरातील दरवाजे, खिडक्या आणि इतर वस्तू सुरक्षित ठेवाव्यात. २. जुन्या आणि अस्थिर इमारतींपासून दूर राहावे. ३. विजेच्या उपकरणांची काळजी घ्यावी आणि वादळात उघड्यावर उभे राहणे टाळावे. ४. आपत्कालीन संपर्क क्रमांक (१०८, १०२, १०१) हातपाशी ठेवावे.
हवामान बदलाचे पॅटर्न आणि त्यांचे परिणाम दिवसेंदिवस बदलत चालले आहेत. भारतीय हवामान विभागाने (IMD) दिलेले हवामान अंदाज आणि इशारे लक्षात घेऊन, नागरिकांनी आवश्यक ती काळजी घ्यावी आणि सुरक्षित राहावे. हवामानातील बदलांचा सामना करण्यासाठी आपले दैनंदिन जीवन त्यानुसार नियोजित करणे महत्त्वाचे आहे.
प्रशासन आणि आपत्ती व्यवस्थापन यंत्रणा सतर्क आहेत आणि कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीशी सामना करण्यास सज्ज आहेत. नागरिकांनीही आपली जबाबदारी ओळखून, हवामान विभागाच्या सूचनांचे काटेकोर पालन करावे आणि आवश्यक असल्यास आपत्ती व्यवस्थापन यंत्रणेची मदत घ्यावी.