Jio, Airtel, Vi and BSNL आज डिजिटल युगात मोबाईल फोन हा प्रत्येकाच्या जीवनाचा अविभाज्य भाग बनला आहे. अनेक जण एकापेक्षा जास्त सिम कार्ड वापरतात – एक प्राथमिक आणि दुसरे सेकंडरी म्हणून.
मात्र, सेकंडरी सिम कार्ड सक्रिय ठेवण्यासाठी दरमहा महागडे रिचार्ज करावे लागतात, जे अनेकांसाठी आर्थिक ओझे ठरते. याच समस्येला लक्षात घेऊन भारतीय दूरसंचार नियामक प्राधिकरण (TRAI) ने एक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला आहे, ज्यामुळे आता जियो, एअरटेल, वीआय किंवा बीएसएनएल अशा कोणत्याही कंपनीचे सिम कार्ड केवळ २० रुपयांच्या बॅलन्सवर सक्रिय ठेवता येईल.
टीआरआय (TRAI) च्या नव्या नियमांची ठळक वैशिष्ट्ये
टीआरआयने ‘ऑटोमॅटिक नंबर रिटेन्शन स्किम’ अंतर्गत नवे नियम लागू केले आहेत. या नियमांनुसार, जर आपण ९० दिवसांपर्यंत आपल्या सिम कार्डचा वापर करत नाही आणि त्यामध्ये किमान २० रुपयांचा बॅलन्स आहे, तर ते सिम कार्ड निष्क्रिय होणार नाही. याउलट, आपल्या सिमची वैधता आणखी ३० दिवसांसाठी वाढवली जाईल. हा निर्णय विशेषतः त्या ग्राहकांसाठी फायदेशीर आहे जे दुय्यम सिम कार्ड केवळ बॅकअप म्हणून वापरतात आणि त्यांचा नियमित वापर करत नाहीत.
नवीन नियम कसे कार्य करतील?
या नवीन नियमांची कार्यपद्धती समजून घेणे महत्त्वाचे आहे:
१. निष्क्रियतेचे निकष: जर आपण आपल्या सिम कार्डवरून ९० दिवसांपर्यंत कोणतीही कॉल, एसएमएस किंवा डेटा वापरला नाही, तर दूरसंचार कंपनी त्या सिमला निष्क्रिय करण्याची प्रक्रिया सुरू करते.
२. ऑटोमॅटिक रिचार्ज: यावेळी जर आपल्या सिममध्ये २० रुपये किंवा त्यापेक्षा जास्त बॅलन्स असेल, तर कंपनी आपोआप २० रुपये कापून घेईल आणि त्या सिमची वैधता पुढील ३० दिवसांसाठी वाढवेल.
३. सातत्यपूर्ण प्रक्रिया: जोपर्यंत आपल्या खात्यात पुरेसा बॅलन्स आहे, तोपर्यंत ही प्रक्रिया चालू राहील. दर ३० दिवसांनी, जर आपण सिम वापरत नसाल, तर पुन्हा २० रुपये कापले जातील.
४. बॅलन्स संपल्यावर ग्रेस पीरियड: जर आपल्या खात्यातील बॅलन्स संपून गेला, तर टेलिकॉम ऑपरेटर आपल्याला १५ दिवसांचा ग्रेस पीरियड देईल, ज्या दरम्यान आपण रिचार्ज करू शकता.
५. सिम निष्क्रिय होणे: ग्रेस पीरियडमध्ये जर आपण रिचार्ज केला नाही, तर आपले सिम कार्ड निष्क्रिय होईल आणि पुढे त्या नंबरचे नोंदणीकरण रद्द करून त्याचे वाटप दुसऱ्या ग्राहकाला केले जाऊ शकते.
सिम सक्रिय, पण सेवा उपलब्ध नाही – हे समजून घ्या
या नियमांतील एक महत्त्वाचा मुद्दा लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे: २० रुपयांचा बॅलन्स फक्त आपले सिम कार्ड सक्रिय ठेवण्यापुरताच मर्यादित आहे. याचा अर्थ असा नाही की आपण या सिमवरून कॉल, एसएमएस किंवा इंटरनेट वापरू शकता. ही रक्कम केवळ आपला मोबाईल नंबर जिवंत ठेवण्यासाठी आहे. इनकमिंग किंवा आउटगोइंग कॉल्स, एसएमएस किंवा डेटा सेवांसाठी आपल्याला वेगळा रिचार्ज करावा लागेल.
उदाहरणार्थ, जर आपण एखादे सेकंडरी सिम फक्त व्हॉट्सअॅप वापरण्यासाठी ठेवले असेल, तर आपल्याला:
- सिम सक्रिय ठेवण्यासाठी: २० रुपये (९० दिवसांपेक्षा जास्त निष्क्रियतेनंतर)
- डेटा सेवेसाठी: डेटा प्लॅन रिचार्ज करावा लागेल
कोणासाठी आहे हा नियम फायदेशीर?
TRAI च्या या नियमाचा सर्वाधिक फायदा खालील वापरकर्त्यांना होईल:
१. दुय्यम सिम वापरकर्ते: जे दुसरे सिम फक्त आपत्कालीन परिस्थितीसाठी ठेवतात आणि त्याचा नियमित वापर करत नाहीत.
२. बहुविध सिम वापरकर्ते: ज्यांच्याकडे विविध कारणांसाठी एकापेक्षा जास्त सिम आहेत, परंतु सर्व सिम नियमित वापरत नाहीत.
३. मुलांसाठी ठेवलेले सिम: पालक लहान मुलांसाठी अतिरिक्त सिम कार्ड ठेवतात, परंतु त्या सिमचा वापर कमी असतो.
४. ग्रामीण भागातील वापरकर्ते: अनेक ग्रामीण भागात नेटवर्क कव्हरेजनुसार विविध कंपन्यांचे सिम ठेवले जातात, परंतु सर्वांचा वापर सारखा होत नाही.
५. स्मार्ट डिव्हाइसेससाठी सिम: जे स्मार्ट घड्याळे, GPS ट्रॅकर्स किंवा इतर IoT डिव्हाइसेससाठी वेगळे सिम ठेवतात, परंतु त्यांचा वापर अधिक नसतो.
आर्थिक फायदे आणि बचत
या नवीन नियमामुळे ग्राहकांना होणारे आर्थिक फायदे लक्षणीय आहेत:
परंपरागत पद्धती:
- सामान्यतः एक सेकंडरी सिम सक्रिय ठेवण्यासाठी किमान १५०-२०० रुपयांचा मासिक रिचार्ज करावा लागतो.
- वार्षिक खर्च: १,८०० – २,४०० रुपये
नवीन नियमांनुसार:
- फक्त २० रुपये प्रति ३० दिवस (जर ९० दिवस सिम निष्क्रिय असेल तर)
- वार्षिक खर्च: २४० रुपये (जास्तीत जास्त)
याचाच अर्थ, आपण सुमारे १,५०० – २,००० रुपयांची वार्षिक बचत करू शकता, जे विशेषतः त्या लोकांसाठी महत्त्वाचे आहे जे अनेक सिम कार्ड्स वापरतात.
दूरसंचार कंपन्यांची प्रतिक्रिया
TRAI ने हा नियम मार्च २०१३ मध्ये जारी केला होता, परंतु अनेक दूरसंचार कंपन्या याचे पालन करत नव्हत्या. आता या नियमाची कडकपणे अंमलबजावणी करण्यात येत आहे आणि सर्व प्रमुख दूरसंचार कंपन्यांनी – जियो, एअरटेल, वीआय (VI) आणि बीएसएनएल (BSNL) यांनी त्यांच्या अधिकृत वेबसाइट्सवर या नियमांची माहिती प्रसिद्ध केली आहे.
प्रारंभी काही कंपन्यांनी या नियमाच्या अंमलबजावणीबद्दल आक्षेप घेतले होते, कारण त्यामुळे त्यांच्या महसुलावर परिणाम होऊ शकतो. परंतु, ग्राहकांच्या हिताचे संरक्षण करण्याच्या दृष्टीकोनातून TRAI ने या नियमाची अंमलबजावणी सक्तीची केली आहे.
ग्राहकांनी कोणती खबरदारी घ्यावी?
या नवीन नियमाचा लाभ घेण्यासाठी, ग्राहकांनी काही महत्त्वाच्या गोष्टींची काळजी घेणे आवश्यक आहे:
१. सिम बॅलन्स तपासा: नियमितपणे आपल्या सर्व सिम कार्ड्सचा बॅलन्स तपासा, विशेषतः ज्यांचा वापर तुम्ही कमी करता.
२. आवश्यक बॅलन्स ठेवा: सेकंडरी सिम कार्डमध्ये किमान २० रुपये बॅलन्स ठेवा, जेणेकरून ते सक्रिय राहील.
३. ९० दिवसांच्या आधी वापरा: अत्यंत महत्त्वाचे नंबर्स असल्यास, ९० दिवसांच्या आत एकदा तरी त्याचा वापर करा – कॉल, एसएमएस किंवा डेटा वापरा.
४. अॅप्सद्वारे तपासणी: अनेक दूरसंचार कंपन्यांच्या अॅप्सवर आपण आपल्या सिमची वैधता आणि बॅलन्स तपासू शकता.
५. ग्रेस पीरियड लक्षात ठेवा: बॅलन्स संपल्यावर १५ दिवसांच्या ग्रेस पीरियडमध्ये रिचार्ज करणे विसरू नका.
TRAI निर्णयाचे व्यापक परिणाम
या नियमाचे केवळ ग्राहकांसाठीच नव्हे तर संपूर्ण दूरसंचार क्षेत्रासाठी महत्त्वपूर्ण परिणाम असू शकतात:
१. ग्राहक संरक्षण: TRAI चा हा निर्णय ग्राहकांच्या हिताचे संरक्षण करण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.
२. पारदर्शकता वाढेल: दूरसंचार कंपन्यांना आता सिम निष्क्रिय करण्याच्या नियमांबद्दल अधिक पारदर्शक रहावे लागेल.
३. सिम नंबरचा पुनर्वापर कमी होईल: पूर्वी अनेक ग्राहकांचे नंबर्स, त्यांच्या नकळत निष्क्रिय होत असत आणि नंतर इतरांना दिले जात असत. या नियमामुळे अशा प्रकरणांमध्ये घट होईल.
४. ग्राहक तक्रारी कमी होतील: सिम निष्क्रिय होण्याशी संबंधित अनेक ग्राहक तक्रारींचे निवारण या नवीन नियमामुळे होईल.
५. डिजिटल जोडणी वाढेल: या नियमामुळे अधिकाधिक लोक आणि डिव्हाइसेस सतत कनेक्टेड राहण्यास मदत होईल.
‘सिम सक्रिय’ आणि ‘सेवा सक्रिय’ यातील फरक
ग्राहकांनी समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की ‘सिम सक्रिय’ असणे आणि ‘सेवा सक्रिय’ असणे यात फरक आहे:
सिम सक्रिय: याचा अर्थ आपला मोबाईल नंबर जिवंत आहे आणि दूरसंचार कंपनीच्या नेटवर्कशी जोडलेला आहे. २० रुपयांचा बॅलन्स फक्त सिम सक्रिय ठेवण्यासाठी आहे.
सेवा सक्रिय: याचा अर्थ आपण त्या सिमवरून कॉल, एसएमएस आणि इंटरनेट वापरू शकता. यासाठी विशिष्ट प्लॅन्स/रिचार्ज आवश्यक आहेत.
उदाहरणार्थ, जर आपण दुय्यम सिम कार्डवर केवळ इनकमिंग कॉल्स घेऊ इच्छित असाल, तर आपल्याला:
- सिम सक्रिय ठेवण्यासाठी: २० रुपये (निष्क्रियतेनंतर)
- इनकमिंग कॉल्ससाठी: संबंधित प्लॅन
पुढील वाटचाल
TRAI ने ग्राहकांसाठी अनेक महत्त्वपूर्ण पावले उचललेली आहेत, आणि भविष्यात अशा आणखी ग्राहक-अनुकूल निर्णयांची अपेक्षा करता येते:
१. पर्यायी पॅकेज: दूरसंचार कंपन्या ग्राहकांना त्यांच्या विशिष्ट गरजांनुसार कमी किंमतीचे पॅकेज देऊ शकतात.
२. पारदर्शक बिलिंग: TRAI ग्राहकांसाठी अधिक पारदर्शक बिलिंग प्रक्रिया सुनिश्चित करण्यासाठी प्रयत्नशील आहे.
३. ई-केवायसी: ई-केवायसी प्रक्रियेची सुधारणा करून सिम कार्ड सक्रिय करण्याची प्रक्रिया सोपी केली जाऊ शकते.
४. पोर्टेबिलिटी सुधारणा: मोबाईल नंबर पोर्टेबिलिटी प्रक्रिया अधिक सोपी आणि सुरळीत करण्यासाठी नवीन नियम अपेक्षित आहेत.
भारतीय दूरसंचार नियामक प्राधिकरणाचा (TRAI) हा निर्णय ग्राहकांसाठी अत्यंत फायदेशीर आहे, विशेषतः त्यांच्यासाठी जे एकापेक्षा जास्त सिम कार्ड्स वापरतात. केवळ २० रुपयांच्या बॅलन्ससह आपले मोबाईल नंबर अनिश्चित काळासाठी सक्रिय ठेवणे आता शक्य झाले आहे, ज्यामुळे ग्राहकांना महत्त्वपूर्ण आर्थिक बचत करता येईल.
तथापि, ग्राहकांनी हेही लक्षात ठेवले पाहिजे की हा बॅलन्स केवळ सिम कार्ड सक्रिय ठेवण्यासाठी आहे, आणि कॉल, एसएमएस किंवा इंटरनेट सेवांसाठी वेगळे रिचार्ज आवश्यक आहेत. थोडक्यात, TRAI चा हा निर्णय ग्राहकांच्या फायद्यासाठी आणि टेलिकॉम क्षेत्रात अधिक पारदर्शकता आणण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे, ज्याचे स्वागत करणे आवश्यक आहे.
आजच्या डिजिटल युगात, जिथे मोबाईल कनेक्टिव्हिटी अत्यंत महत्त्वाची झाली आहे, अशा नियमांमुळे सर्वसामान्य माणसाला आपली डिजिटल ओळख कायम ठेवण्यास मदत होईल, आणि तेही किफायतशीर पद्धतीने. या आणि अशा अनेक ग्राहक-अनुकूल निर्णयांसाठी TRAI चे आभार मानणे गरजेचे आहे, ज्याद्वारे ग्राहकांचे हित जपले जात आहे.