Ration card ekyc using mobile भारतात सार्वजनिक वितरण प्रणाली (पीडीएस) ही गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांना अन्नधान्य पुरवण्याचा एक महत्त्वपूर्ण मार्ग आहे. या व्यवस्थेच्या पारदर्शकतेत वाढ करण्यासाठी आणि बनावट रेशनकार्ड रोखण्यासाठी, केंद्र सरकारने सर्व रेशनकार्डधारकांसाठी ई-केवायसी (इलेक्ट्रॉनिक नो युवर कस्टमर) प्रक्रिया अनिवार्य केली आहे.
सुरुवातीला 28 फेब्रुवारीपर्यंत ही प्रक्रिया पूर्ण करण्याची मुदत होती, परंतु नागरिकांना येणाऱ्या अनेक अडचणी लक्षात घेता, ही मुदत आता 30 मार्च 2025 पर्यंत वाढवण्यात आली आहे.
ई-केवायसी प्रक्रियेचे महत्त्व
सार्वजनिक वितरण प्रणालीमध्ये ई-केवायसी प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावते. पण नेमकी ही प्रक्रिया इतकी महत्त्वाची का आहे?
1. पात्र लाभार्थ्यांपर्यंत अन्नधान्य पोहोचवणे
ई-केवायसी प्रक्रिया यामुळे शासनाला खरोखरच गरजू व्यक्ती कोण आहेत याची निश्चिती करता येते. रेशनकार्डधारकांची बायोमेट्रिक माहिती आधार कार्डशी जोडल्याने, वितरण प्रणालीची अचूकता वाढते आणि पात्र लाभार्थ्यांपर्यंतच अन्नधान्य पोहोचते.
2. बनावट रेशनकार्ड रोखणे
बनावट रेशनकार्ड आणि एकाच व्यक्तीच्या नावे असलेली अनेक रेशनकार्ड हा सार्वजनिक वितरण प्रणालीसमोरील एक मोठा आव्हान आहे. ई-केवायसी प्रक्रियेमुळे अशा बनावट रेशनकार्डची संख्या कमी होण्यास मदत होते.
3. लाभार्थ्यांच्या माहितीची अद्ययावत ठेवणे
ई-केवायसी प्रक्रियेमुळे रेशनकार्डधारकांची माहिती अद्ययावत राहते. कुटुंबातील सदस्य संख्या, पत्ता, मोबाईल नंबर अशा महत्त्वाच्या माहितीमध्ये बदल झाल्यास, त्याची नोंद होऊ शकते.
ई-केवायसी प्रक्रिया न केल्यास परिणाम
30 मार्च 2025 नंतर ज्या नागरिकांनी आपली ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण केली नसेल, त्यांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागू शकते:
- शिधावाटपात अडथळा: पुढील महिन्यापासून त्यांना रेशन मिळण्यात अडचणी येऊ शकतात.
- रेशनकार्ड निलंबित होणे: अत्यंत विलंब झाल्यास, रेशनकार्ड तात्पुरते निलंबित केले जाऊ शकते.
- अतिरिक्त कागदपत्रांची आवश्यकता: पुन्हा प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी अतिरिक्त कागदपत्रे सादर करावी लागू शकतात.
ई-केवायसी प्रक्रियेदरम्यान येणाऱ्या समस्या
जरी ई-केवायसी प्रक्रिया महत्त्वाची असली तरी, अनेक नागरिकांना या प्रक्रियेदरम्यान विविध अडथळ्यांना सामोरे जावे लागत आहे:
1. तांत्रिक अडचणी
रेशन दुकानांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या ई-पॉस (इलेक्ट्रॉनिक पॉइंट ऑफ सेल) मशिनमध्ये वारंवार बायोमेट्रिक स्कॅनिंग करताना समस्या येतात. सर्व्हर डाऊन असणे, नेटवर्क समस्या, किंवा अंगठ्याच्या ठशांचे अचूक स्कॅनिंग न होणे अशा समस्या नेहमीच उद्भवतात.
2. वय आणि व्यवसायासंबंधी अडचणी
अनेक वृद्ध व्यक्तींना या प्रक्रियेचे तांत्रिक स्वरूप समजणे अवघड जाते. त्याचप्रमाणे, रोजंदारीवर काम करणाऱ्या मजुरांना रेशन दुकानात जाण्यासाठी एक दिवस काम गमवावे लागते, ज्यामुळे त्यांचे आर्थिक नुकसान होते.
3. प्रवास आणि स्थलांतरण
अनेक रेशनकार्डधारक नोकरी किंवा शिक्षणासाठी आपल्या मूळ गावापासून दूर राहतात. अशा परिस्थितीत, त्यांना ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी मूळ गावी परतावे लागते, जे अनेकदा शक्य होत नाही.
मोबाईल अॅपद्वारे सोपी ई-केवायसी प्रक्रिया
या अडचणींचा विचार करून, केंद्र सरकारने मोबाईल अॅप्सद्वारे ई-केवायसी करण्याची सुविधा सुरू केली आहे. ‘मेरा ई-केवायसी मोबाईल अॅप’ आणि ‘आधार फेस आरडी सर्व्हिस अॅप’ या दोन अॅप्सद्वारे आता नागरिक घरबसल्या ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात.
मोबाईल अॅपद्वारे ई-केवायसी करण्याची सविस्तर प्रक्रिया
- अॅप डाऊनलोड करणे:
- गूगल प्ले स्टोर वरून ‘मेरा ई-केवायसी मोबाईल अॅप’ आणि ‘आधार फेस आरडी सर्व्हिस अॅप’ डाऊनलोड करा.
- दोन्ही अॅप्स आपल्या मोबाईलवर इन्स्टॉल करा.
- अॅप सेटअप:
- ‘मेरा ई-केवायसी मोबाईल अॅप’ उघडा.
- आपले राज्य, जिल्हा आणि तालुका निवडा.
- भाषा निवडण्याचा पर्याय असल्यास, आपली पसंतीची भाषा निवडा.
- आधार नंबर टाकणे:
- आपला 12 अंकी आधार नंबर टाका.
- आधारशी जोडलेल्या मोबाईल नंबरवर आलेला ओटीपी (वन टाइम पासवर्ड) टाका.
- ओटीपी सबमिट करा.
- बायोमेट्रिक सत्यापन:
- ‘फेस ई-केवायसी’ पर्याय निवडा.
- आपला मोबाईल कॅमेरा सुरू करा.
- डोळ्यांची उघडझाप करून चेहऱ्याचा फोटो काढा.
- फोटो काढल्यानंतर, सिस्टम आपले बायोमेट्रिक सत्यापन करेल.
- प्रक्रिया पूर्णत्व:
- सत्यापन यशस्वी झाल्यावर, “ई-केवायसी पूर्ण” झाल्याचा संदेश दिसेल.
- या संदेशाचा स्क्रीनशॉट साठवून ठेवा, जेणेकरून भविष्यात गरज पडल्यास पुरावा म्हणून वापरता येईल.
ई-केवायसी प्रक्रियेसाठी महत्त्वाचे टिप्स
- वेळेत प्रक्रिया पूर्ण करा: जरी मुदत 30 मार्चपर्यंत वाढवली असली तरी, शेवटच्या दिवसांमध्ये सर्व्हरवर ताण पडू शकतो. त्यामुळे शक्यतो लवकरच प्रक्रिया पूर्ण करा.
- इंटरनेट कनेक्शन: अॅपद्वारे ई-केवायसी करताना चांगले इंटरनेट कनेक्शन असणे आवश्यक आहे.
- अद्ययावत माहिती: आपल्या रेशनकार्डवरील सर्व माहिती अद्ययावत आहे याची खात्री करा. कुटुंबातील सदस्य संख्या, पत्ता, मोबाईल नंबर यामध्ये बदल असल्यास, प्रथम ती माहिती अद्ययावत करा.
- रेशन दुकानांशी संपर्क: मोबाईल अॅपमध्ये अडचणी आल्यास, नजीकच्या रेशन दुकानातील कर्मचाऱ्यांशी संपर्क साधा. ते आपल्याला योग्य मार्गदर्शन करू शकतात.
सार्वजनिक वितरण प्रणालीच्या पारदर्शकतेसाठी ई-केवायसी प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची आहे. केंद्र सरकारने ही प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी मोबाईल अॅप्सची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे, ज्यामुळे घरबसल्या ई-केवायसी करणे शक्य झाले आहे.