big discount on ST bus travel महाराष्ट्र राज्यात महिलांसाठी सुरू असलेल्या प्रवास सवलत योजनेबाबत अनेक चर्चा सुरू होत्या. परंतु या सर्व चर्चांना परिवहन मंत्री प्रताप सरनाईक यांनी पूर्णविराम दिला आहे. त्यांनी स्पष्ट केले की, ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजनेसोबतच महिलांना मिळणारी एसटी प्रवासातील ५०% सवलत योजना कायम राहणार आहे. ही योजना बंद करण्याचा कोणताही प्रस्ताव किंवा विचार सरकारच्या विचाराधीन नाही.
महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळ (एसटी) हे राज्यातील सर्वसामान्य नागरिकांचे प्रमुख वाहतूक साधन आहे. दररोज सुमारे १८ लाख महिला एसटी बसेसमधून प्रवास करतात. या महिलांना ५०% प्रवास सवलत देण्यासाठी राज्य सरकार दरमहा २४० कोटी रुपये एसटी महामंडळाला देते. यासोबतच ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजनेअंतर्गत राज्यातील अडीच कोटी महिलांना दरमहा १५०० रुपये थेट त्यांच्या बँक खात्यात जमा केले जातात, ज्यासाठी राज्य सरकारला दरमहा ३८०० कोटी रुपयांचा भार सोसावा लागतो.
महिलांसाठी दुहेरी लाभ
महाराष्ट्र राज्यात महिलांसाठी दोन महत्त्वपूर्ण योजना एकाच वेळी सुरू आहेत:
१. ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजना: या योजनेअंतर्गत पात्र महिलांच्या बँक खात्यात दरमहा १५०० रुपये थेट जमा केले जातात. राज्यातील अडीच कोटी महिला या योजनेचा लाभ घेत आहेत.
२. एसटी प्रवास सवलत योजना: या योजनेअंतर्गत राज्यातील सर्व महिलांना एसटी प्रवासात ५०% सवलत दिली जाते. दररोज सुमारे १८ लाख महिला या योजनेचा लाभ घेतात.
अलीकडच्या काळात अशी चर्चा सुरू झाली होती की, राज्य सरकारवरील आर्थिक भार कमी करण्यासाठी महिलांची एसटी प्रवास सवलत योजना बंद केली जाऊ शकते, कारण महिलांना आधीच ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजनेचा लाभ मिळत आहे. परंतु परिवहन मंत्री प्रताप सरनाईक यांनी या सर्व अफवांना पूर्णविराम देत स्पष्ट केले की, दोन्ही योजना सुरू राहतील आणि त्यात कोणताही बदल केला जाणार नाही.
आर्थिक भार आणि व्यवस्थापन
राज्य सरकारला या दोन्ही योजनांसाठी मोठा आर्थिक भार सोसावा लागत आहे:
- एसटी सवलत योजना: दरमहा २४० कोटी रुपये
- लाडकी बहीण योजना: दरमहा ३८०० कोटी रुपये
एकूण मिळून राज्य सरकारला दरमहा सुमारे ४०४० कोटी रुपये या दोन योजनांसाठी खर्च करावे लागतात. मात्र, या खर्चाची तुलना केली असता, एसटी सवलत योजनेचा भार तुलनेने कमी आहे. परंतु, या रकमेचे नियमित वितरण एसटी महामंडळाला होत नसल्याने महामंडळाला आर्थिक अडचणींना सामोरे जावे लागत आहे.
एसटी महामंडळाची आर्थिक स्थिती
महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळ हे राज्य सरकारच्या अखत्यारितील सार्वजनिक उपक्रम आहे. कोविड-१९ महामारीच्या काळात महामंडळाचे उत्पन्न मोठ्या प्रमाणावर घटले होते आणि त्यानंतर ते पूर्वपदावर येण्यास वेळ लागत आहे. महिलांना प्रवास सवलत देण्याचा खर्च राज्य सरकारने मंजूर केला असला तरी, त्याचे नियमित वितरण होत नाही. त्यामुळे महामंडळाला दैनंदिन खर्च, कर्मचारी पगार, इंधन खर्च यांसाठी आर्थिक तरतूद करणे कठीण होत आहे.
अनेक अहवालांनुसार, राज्य सरकारकडून प्रवास सवलतीच्या रकमेचे वितरण वेळेवर होत नसल्याने, एसटी महामंडळाला मोठ्या आर्थिक संकटाला सामोरे जावे लागत आहे. एसटी महामंडळाचे कर्मचारी आणि अधिकारी यांचे पगार वेळेवर देणेही अवघड होत आहे. या परिस्थितीत एसटी प्रवास सवलत योजना बंद करण्याची मागणी काही वर्तुळातून होत होती.
महिलांसाठी योजना कायम ठेवण्याचे महत्त्व
राज्य सरकारच्या या दोन्ही योजनांमुळे राज्यातील महिलांचे सक्षमीकरण होत आहे. विशेषतः ग्रामीण भागातील महिलांना रोजगार, शिक्षण आणि आरोग्य सेवा मिळवण्यासाठी शहरी भागात येणे सुलभ झाले आहे. एसटी प्रवास सवलत योजनेमुळे दररोज १८ लाख महिला स्वस्तात प्रवास करू शकतात, तर ‘लाडकी बहीण’ योजनेमुळे त्यांना आर्थिक स्वावलंबन मिळत आहे.
महिला सक्षमीकरण, त्यांचे आर्थिक स्वातंत्र्य आणि महिलांच्या हालचालींना प्रोत्साहन देण्यासाठी या योजना अतिशय महत्त्वपूर्ण आहेत. विशेषतः ग्रामीण भागातील महिलांना या योजनांचा मोठा फायदा होत आहे. गरीब आणि मध्यमवर्गीय महिलांसाठी एसटी हे परवडणारे आणि सुरक्षित वाहतूक साधन आहे. त्यामुळे या योजना बंद करणे म्हणजे या महिलांच्या चळवळीला मोठा धक्का देणे ठरेल.
परिवहन मंत्र्यांचे स्पष्टीकरण
राज्याचे परिवहन मंत्री प्रताप सरनाईक यांनी या बाबतीत खुलासा करताना सांगितले की, “महिलांसाठी असलेली ५०% एसटी प्रवास सवलत योजना कायम राहील. ही योजना बंद करण्याचा कोणताही प्रस्ताव किंवा विचार सरकारच्या विचाराधीन नाही. महिलांच्या सुरक्षित आणि सुलभ प्रवासासाठी राज्य सरकार कटिबद्ध आहे.”
“महिलांच्या सबलीकरणासाठी राज्य सरकारने दोन महत्त्वपूर्ण योजना सुरू केल्या आहेत. ‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजना आणि एसटी प्रवास सवलत योजना या दोन्ही योजना स्वतंत्रपणे सुरू राहतील. या योजनांमुळे महिलांना दुहेरी लाभ मिळत आहे आणि त्यात कोणताही बदल केला जाणार नाही,” असेही परिवहन मंत्र्यांनी स्पष्ट केले.
सवलत योजनेचे सकारात्मक परिणाम
महिलांसाठीच्या एसटी प्रवास सवलत योजनेचे अनेक सकारात्मक परिणाम दिसत आहेत:
१. महिलांच्या हालचालींना प्रोत्साहन: या योजनेमुळे महिलांच्या हालचालींना प्रोत्साहन मिळत आहे. ग्रामीण भागातील महिला आता सहजपणे शहरी भागात येऊ शकतात.
२. आर्थिक बचत: महिलांना प्रवास खर्चात ५०% बचत होत आहे, ज्यामुळे त्यांचे आर्थिक व्यवस्थापन सुधारत आहे.
३. शिक्षण आणि रोजगार संधी: स्वस्त प्रवास सुविधेमुळे महिला आणि मुली शिक्षण आणि रोजगारासाठी दूरवर जाऊ शकतात.
४. एसटी चे प्रवासी संख्या वाढली: या योजनेमुळे एसटीच्या प्रवासी संख्येत वाढ झाली आहे. दररोज १८ लाख महिला एसटीने प्रवास करतात.
‘मुख्यमंत्री माझी लाडकी बहीण’ योजना आणि एसटी प्रवास सवलत योजना या दोन्ही महिलांसाठीच्या महत्त्वाकांक्षी योजना आहेत. या दोन्ही योजना स्वतंत्रपणे सुरू राहतील, असे परिवहन मंत्री प्रताप सरनाईक यांनी स्पष्ट केले आहे. राज्यातील महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी सरकार कटिबद्ध असून, त्यांचे आर्थिक, सामाजिक आणि शैक्षणिक विकासासाठी विविध उपाययोजना राबवत आहे. महिलांच्या प्रवास सवलत योजनेला कोणत्याही प्रकारचा धक्का न देता, ती अधिक व्यापक आणि सुलभ करण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
राज्य सरकारला या योजनांसाठी मोठा आर्थिक भार सोसावा लागत असला तरी, महिलांचे सामाजिक आणि आर्थिक सक्षमीकरण हा सरकारचा प्राधान्यक्रम आहे. महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्यासाठी आणि सवलत योजनेचा निधी वेळेवर मिळण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत. महिलांसाठीच्या या महत्त्वपूर्ण योजना अधिक सक्षमपणे राबवण्यासाठी आणि त्यातून अधिकाधिक महिलांना लाभ देण्यासाठी सरकार प्रयत्नशील आहे.