Crop insurance amount महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी आनंदाची बातमी आहे. राज्य सरकारने पीक विमा कंपन्यांना हप्ता देण्याचा जीआर जारी केल्यानंतर लवकरच सर्व पात्र शेतकऱ्यांच्या खात्यात विमा भरपाईची रक्कम जमा होणार आहे. विशेष म्हणजे, राज्यातील २२ जिल्ह्यांतील शेतकऱ्यांना नैसर्गिक आपत्ती आणि प्रतिकूल हवामानामुळे झालेल्या नुकसानीसाठी ही भरपाई मिळणार आहे.
विमा कंपन्यांना हप्ता मिळत नसल्याने भरपाई रखडली
गेल्या काही दिवसांपासून विमा भरपाई प्रक्रियेत विलंब होत असल्याने राज्यभरातील शेतकऱ्यांमध्ये संभ्रम आणि नाराजी पसरली होती. राज्य सरकारने विमा कंपन्यांना हप्ता देण्याचा जीआर काढून पाच दिवस उलटले असले तरी, अनेक शेतकऱ्यांच्या खात्यात अद्याप विमा भरपाई जमा झालेली नव्हती. या विलंबाचे मुख्य कारण म्हणजे १ एप्रिलपर्यंत सलग चार दिवस बँकांना सुट्ट्या होत्या, त्यामुळे काही विमा कंपन्यांना हप्ता मिळाला असला तरी काही कंपन्यांचा निधी रखडला होता.
दोन दिवसांत सर्व कंपन्यांना मिळणार पूर्ण रक्कम
कृषी विभागाने या संदर्भात स्पष्ट केले आहे की, आगामी दोन दिवसांत सर्व विमा कंपन्यांना संपूर्ण रक्कम मिळेल आणि आठवडाभरात सर्व पात्र शेतकऱ्यांच्या खात्यात विमा भरपाई जमा होईल. सध्या छत्रपती संभाजीनगर, हिंगोली, अमरावती, यवतमाळ, गडचिरोली आणि वाशीम या जिल्ह्यांतील शेतकऱ्यांच्या खात्यात विमा भरपाई जमा करण्याचे काम सुरू झाले आहे. उर्वरित जिल्ह्यांमध्येही पुढील दोन दिवसांत रक्कम जमा होण्याची प्रक्रिया सुरू होईल, असे कृषी विभागाने जाहीर केले आहे.
२२ जिल्ह्यांतील शेतकऱ्यांना मिळणार लाभ
राज्यातील २२ जिल्ह्यांमधील शेतकऱ्यांना या विमा भरपाईचा लाभ मिळणार आहे. यामध्ये धुळे, नंदुरबार, पुणे, अहमदनगर, सांगली, कोल्हापूर, जालना, बीड, धाराशिव, नांदेड, परभणी, हिंगोली, बुलडाणा, अकोला, वर्धा, नागपूर, भंडारा, गडचिरोली यांसारख्या जिल्ह्यांचा समावेश आहे. हे सर्व जिल्हे नैसर्गिक आपत्ती आणि प्रतिकूल हवामानाचा सामना करीत असल्याने या भागातील शेतकऱ्यांना विमा भरपाईची विशेष गरज होती.
अग्रीम भरपाईचा लाभ
नांदेड, परभणी आणि हिंगोली या तीन जिल्ह्यांमधील १८.८४ लाख शेतकऱ्यांना ७०५ कोटी रुपयांची अग्रिम भरपाई मिळणार आहे. विशेषतः या जिल्ह्यांसह यवतमाळ अशा चार जिल्ह्यांमध्ये २५ टक्के अग्रीम भरपाई देण्यासाठी जिल्हाधिकाऱ्यांनी अधिसूचना काढली होती. मात्र, यवतमाळ जिल्ह्यात विमा कंपनीने अधिसूचनेला नकार दिल्यामुळे तिथे ही भरपाई मिळणार नाही, ही बाब शेतकऱ्यांसाठी निराशाजनक आहे.
विमा भरपाईचे प्रकार
खरिप २०२४ हंगामात पीक विम्याअंतर्गत शेतकऱ्यांना चार वेगवेगळ्या कारणांमुळे नुकसानभरपाई मिळणार आहे:
- स्थानिक नैसर्गिक आपत्ती: पूर, अतिवृष्टी, वादळ यांसारख्या स्थानिक नैसर्गिक आपत्तींमुळे झालेल्या नुकसानीसाठी भरपाई
- हंगामातील प्रतिकूल परिस्थिती: दुष्काळ, अपुरा पाऊस, किडींचा प्रादुर्भाव यांसारख्या हंगामभर राहिलेल्या प्रतिकूल परिस्थितीमुळे झालेल्या नुकसानीसाठी भरपाई
- काढणी पश्चात नुकसान भरपाई: पीक काढणीनंतर साठवणूक, वाहतूक दरम्यान झालेल्या नुकसानीसाठी भरपाई
- पीक कापणी प्रयोगावर आधारित विमा भरपाई: शास्त्रोक्त पद्धतीने केलेल्या पीक कापणी प्रयोगांच्या आधारे निश्चित केलेली भरपाई
२,३०८ कोटी रुपयांची विमा भरपाई
कृषी विभागाच्या माहितीनुसार, एकूण २,३०८ कोटी रुपये विमा भरपाईसाठी मंजूर करण्यात आले आहेत. यापैकी प्रतिकूल हवामानामुळे झालेल्या नुकसानीसाठी १८.८४ लाख शेतकऱ्यांना ७०६ कोटी रुपये देण्यात येणार आहेत. तसेच, काढणी पश्चात नुकसान झालेल्या १.४८ लाख शेतकऱ्यांना १४१ कोटी रुपये विमा भरपाईच्या स्वरूपात मिळणार आहेत.
मागील हंगामांच्या विमा भरपाईचीही होणार अदायगी
विशेष म्हणजे, चालू हंगामासोबतच मागील हंगामांतील थकीत विमा भरपाईही शेतकऱ्यांना मिळणार आहे. यामध्ये खरिप २०२३ हंगामातील १८१ कोटी रुपये, रब्बी २०२३-२४ मधील ६३ कोटी रुपये आणि खरिप २०२२ व रब्बी २०२२-२३ मधील २.८७ कोटी रुपये अशी एकूण २४६.८७ कोटी रुपयांची रक्कम शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा केली जाणार आहे.
सौर कृषी पंप योजनेत महत्त्वपूर्ण बदल
पीक विमा भरपाईसोबतच राज्य सरकारने शेतकऱ्यांसाठी सौर कृषी पंप योजनेतही महत्त्वपूर्ण बदल केला आहे. आता शेतकऱ्यांना १० एचपी पर्यंतचे सौर पंप बसवता येणार आहेत. यापूर्वी या योजनेअंतर्गत केवळ ३ व ५ एचपीचेच पंप अनुदानावर उपलब्ध होते. या निर्णयामुळे मोठे शेत असणाऱ्या आणि अधिक क्षमतेच्या पंपाची गरज असणाऱ्या शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा मिळणार आहे.
श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना
तसेच, राज्य सरकार लवकरच ‘श्री सिद्धिविनायक भाग्यलक्ष्मी योजना’ सुरू करणार आहे. या योजनेअंतर्गत नवजात मुलींना १० हजार रुपये देण्यात येणार आहेत. या योजनेला श्री सिद्धिविनायक गणपती मंदिर ट्रस्टकडून निधी देण्यात येणार असून, राज्यातील मुलींच्या जन्मदरात वाढ करणे आणि त्यांच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देणे हा या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे.
शेतकऱ्यांची प्रतिक्रिया
विमा भरपाई प्रक्रियेत झालेल्या विलंबामुळे अनेक शेतकरी नाराज होते. नांदेड जिल्ह्यातील एका शेतकऱ्याने सांगितले, “आम्हाला अनेक दिवसांपासून विमा भरपाईची वाट पाहावी लागत आहे. हंगाम संपून अनेक महिने उलटले, पण आमच्या खात्यात पैसे जमा झाले नाहीत. आता सरकारने पुढाकार घेतल्याने आशा वाटते की लवकरच आमच्या खात्यात पैसे जमा होतील.”
परभणी जिल्ह्यातील दुसऱ्या एका शेतकऱ्याने म्हटले, “प्रतिकूल हवामानामुळे आमचे पीक पूर्णपणे वाया गेले. त्यामुळे विमा भरपाई हाच आमचा एकमात्र आधार आहे. या पैशांतून आम्ही पुढील हंगामासाठी तयारी करू शकू.”
कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना आश्वासन दिले आहे की, लवकरच सर्व पात्र शेतकऱ्यांच्या खात्यात विमा भरपाई जमा होईल. विमा कंपन्यांनीही याला दुजोरा दिला आहे. कृषी विभागाच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले, “आम्ही विमा कंपन्यांसोबत समन्वय साधत आहोत आणि प्रक्रिया जलद करण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहोत. शेतकऱ्यांना त्यांची न्याय्य रक्कम मिळावी हीच आमची प्राथमिकता आहे.”
राज्य सरकारच्या प्रयत्नांमुळे आणि कृषी विभागाच्या पाठपुराव्यामुळे लवकरच राज्यातील लाखो शेतकऱ्यांच्या खात्यात पीक विमा भरपाईची रक्कम जमा होणार आहे. ही भरपाई त्यांच्या आर्थिक स्थितीला बळकटी देण्यास मदत करेल आणि पुढील हंगामासाठी पुन्हा शेती करण्यास प्रोत्साहन देईल. शेतकऱ्यांनी आपल्या अधिकारांसाठी जागरूक राहणे आणि कृषी विभागाशी संपर्क साधणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून भविष्यात अशा प्रकारचे विलंब टाळता येतील.