राज्यात पुढील 48 तासात मुसळधार पाऊस, हवामान विभागाचा मोठा निर्णय Heavy rains

तापमानातील लक्षणीय वाढ

राज्याच्या विविध भागांमध्ये तापमानात मोठी वाढ नोंदवली जात आहे. चंद्रपूर आणि वर्धा जिल्ह्यांमध्ये तापमान ३८ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचले असून, विदर्भातील इतर भागांमध्येही तापमानाचा पारा ३५ ते ३७ अंश सेल्सिअसपर्यंत दिसून येत आहे. मराठवाड्यातील औरंगाबाद, बीड, नांदेड भागांतही उष्णतेची लाट जोरदार असून, तापमान ३६ अंश सेल्सिअसच्या आसपास नोंदवले जात आहे.

पश्चिम महाराष्ट्रातील पुणे, सातारा, सांगली जिल्ह्यांतही तापमानाचा पारा ३६ अंश सेल्सिअसच्या जवळ पोहोचला आहे. मुंबई आणि कोकण विभागातही उष्णतेचा प्रभाव जाणवत असून, दमट हवामानामुळे उकाड्याचा त्रास अधिक होत आहे. समुद्रकिनारी क्षेत्रांमध्ये तापमान ३२ ते ३४ अंश सेल्सिअस दरम्यान नोंदवले जात आहे, परंतु आर्द्रतेमुळे उष्णतेचा अनुभव अधिक तीव्र होत आहे.

ढगाळ वातावरण आणि पावसाची शक्यता

रविवारी राज्याच्या अनेक भागांत ढगाळ वातावरण होते, परंतु पावसाचे प्रमाण अत्यल्प होते. भारतीय हवामान विभागाने पुढील २४ तासांसाठी वादळी वाऱ्यासह पावसाचा इशारा दिला आहे. विशेषतः रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, मुंबई आणि कोकण किनारपट्टीवरील भागांमध्ये वाऱ्याचा जोर वाढल्याने आगामी काळात पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.

समुद्राच्या तापमानात झालेल्या बदलांमुळे किनारपट्टीवर वादळी पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. या परिस्थितीमुळे प्रशासनाने मच्छीमारांना खबरदारी म्हणून समुद्रात न जाण्याचा सल्ला दिला आहे. तसेच नागरिकांनाही समुद्रकिनाऱ्यावर जाताना सावधगिरी बाळगण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे.

हवामान बदलाची कारणे

सध्याच्या अवेळी उष्णतेला अनेक घटक कारणीभूत आहेत. वातावरणातील दाबात होणारे बदल, समुद्राच्या पृष्ठभागाच्या तापमानातील वाढ, जागतिक तापमानवाढ, वायुमंडलातील हरितगृह वायूंचे वाढते प्रमाण इत्यादी कारणांमुळे महाराष्ट्रासह संपूर्ण देशात हवामान बदलाचे परिणाम दिसून येत आहेत.

वैज्ञानिकांच्या मते, मानवी क्रियाकलापांमुळे हवामान बदलाची प्रक्रिया वेगवान होत आहे. जंगलतोड, वाढती औद्योगिकीकरण, वाहनांमधून होणारे प्रदूषण, अवैज्ञानिक कृषी पद्धती यांमुळे हवामानावर विपरीत परिणाम होत आहे. त्यामुळे हंगामानुसार असणारी तापमानाची स्थिती बदलत आहे. थंडीच्या दिवसांत उष्णता आणि उन्हाळ्यात अतिशय तीव्र उष्णतेचे प्रमाण वाढले आहे.

हवामान बदलाचे शेती क्षेत्रावरील परिणाम

यंदाच्या अवेळी उष्णतेचा सर्वाधिक फटका शेती क्षेत्राला बसत आहे. राज्यातील अनेक भागांत रब्बी हंगामातील पिके तयार होण्याच्या अवस्थेत आहेत. अचानक वाढलेल्या तापमानामुळे गहू, हरभरा, ज्वारी यांसारख्या पिकांचे नुकसान होण्याची भीती शेतकऱ्यांमध्ये आहे.

विशेषतः फळबागा असलेल्या शेतकऱ्यांना मोठा फटका बसू शकतो. कोकण विभागातील आंब्याच्या पिकावर मोठा परिणाम झाला असून, फळधारणेच्या काळात वाढत्या तापमानामुळे फळगळ होत आहे. रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांतील हापूस आंबा उत्पादकांमध्ये चिंतेचे वातावरण आहे. त्याचप्रमाणे द्राक्ष, केळी, सिताफळ यांसारख्या फळपिकांवरही उष्णतेचा विपरीत परिणाम होत आहे.

उष्णतेमुळे शेतकरी सकाळी लवकर आणि संध्याकाळी उशिरा शेतीची कामे करत आहेत. दुपारच्या तीव्र उन्हामुळे शेतकऱ्यांना शेतात जाणे अवघड होत आहे. पिकांना पाण्याची गरज वाढली असून, भूजल पातळीतही घट होत आहे. काही भागांत पाणीटंचाईचे संकट उभे राहण्याची भीती वर्तवण्यात येत आहे.

शहरी भागांवरील प्रभाव

वाढत्या तापमानाचा परिणाम शहरी भागातही मोठ्या प्रमाणात जाणवत आहे. मुंबई, पुणे, नागपूर यांसारख्या मोठ्या शहरांमध्ये दुपारच्या वेळी रस्त्यावरील गर्दी कमी होत आहे. नागरिक शक्यतो सावलीत थांबण्याचा प्रयत्न करत आहेत. मुंबईतील चौपाट्यांवर आणि बागांमध्ये गर्दी कमी झाली आहे. उष्णतेमुळे वीज वापर वाढला असून, एअर कन्डीशनर आणि कूलरचा वापर मोठ्या प्रमाणात होत आहे.

शहरी भागात “हीट आयलंड इफेक्ट” ची समस्या दिसून येत आहे. कॉंक्रीटच्या जंगलांमुळे तापमान ग्रामीण भागांच्या तुलनेत २ ते ३ अंश अधिक राहते. त्यामुळे शहरवासीयांना उष्णतेचा अधिक त्रास होत आहे. मुंबई महानगरपालिकेसह राज्यातील इतर महानगरपालिकांनी नागरिकांना भरपूर पाणी पिण्याचा आणि दुपारच्या वेळी उन्हात न जाण्याचा सल्ला दिला आहे.

आरोग्यावरील परिणाम

अवेळी आलेल्या उष्णतेचा नकारात्मक परिणाम लोकांच्या आरोग्यावरही होत आहे. राज्यातील अनेक भागांत उष्णाघात (हीटस्ट्रोक) आणि उष्मादंशाचे (हीट क्रॅम्प्स) रुग्ण वाढत आहेत. विशेषतः वृद्ध, लहान मुले आणि गर्भवती महिलांना अधिक त्रास होत आहे. उष्णतेमुळे सामान्य नागरिकांमध्ये थकवा, डोकेदुखी, चक्कर येणे, अशक्तपणा अशा तक्रारी वाढत आहेत.

राज्य आरोग्य विभागाने रुग्णालयांना उष्णाघाताचे रुग्ण हाताळण्यासाठी तयारी ठेवण्याचे निर्देश दिले आहेत. ग्रामीण रुग्णालयांपासून जिल्हा रुग्णालयांपर्यंत उष्णतेशी संबंधित आजारांवर उपचार करण्यासाठी विशेष व्यवस्था करण्यात आली आहे. आरोग्य विभागाने जनजागृती अभियानही सुरू केले आहे, ज्यामध्ये लोकांना उष्णतेपासून बचावाचे उपाय सांगितले जात आहेत.

वन्यजीव आणि पर्यावरणावरील परिणाम

अवेळी आलेल्या उष्णतेमुळे वन्यजीव आणि पर्यावरणावरही परिणाम होत आहे. वनक्षेत्रातील पाणवठे आटत असल्याने वन्यप्राण्यांना पाण्यासाठी भटकंती करावी लागत आहे. काही प्राणी पाण्याच्या शोधात गावांमध्ये येत असल्याने मानव-वन्यजीव संघर्षाच्या घटना वाढत आहेत.

वाढत्या तापमानामुळे जंगलातील पालापाचोळा सुकून अग्निप्रवण होत आहे. त्यामुळे आगीचा धोका वाढला असून, वन विभागाकडून विशेष दक्षता घेतली जात आहे. जंगले आणि अभयारण्यांमध्ये आगीपासून संरक्षणासाठी विशेष पथके तैनात करण्यात आली आहेत. तसेच वन्यप्राण्यांसाठी कृत्रिम पाणवठे तयार करण्यात आले आहेत.

हवामान बदलाला सामोरे जाण्यासाठी उपाय

हवामान बदलाच्या प्रभावांना तोंड देण्यासाठी व्यक्तिगत, सामूहिक आणि सरकारी पातळीवर अनेक उपाय केले जात आहेत.

व्यक्तिगत उपाय:

1. भरपूर पाणी प्या: शरीराला हायड्रेटेड ठेवण्यासाठी दिवसभरात किमान ८-१० ग्लास पाणी प्या.
2. योग्य कपडे घाला: हलके, सुती आणि ढगाळ रंगाचे कपडे घालणे फायद्याचे ठरते.
3. उन्हाच्या वेळी बाहेर जाणे टाळा: दुपारी १२ ते ४ या वेळेत शक्यतो बाहेर न जाण्याचा प्रयत्न करा.
4. सूर्यापासून संरक्षण: बाहेर जातेवेळी छत्री, टोपी आणि सनग्लासेसचा वापर करा.
5. घरातील तापमान नियंत्रित ठेवा: खिडक्या, दारे योग्य वेळी उघडणे/बंद करणे यांद्वारे घरातील हवा थंड ठेवा.
6. पाळीव प्राण्यांची काळजी घ्या: त्यांना भरपूर पाणी आणि सावली उपलब्ध करून द्या.

सामूहिक आणि सरकारी उपाय:

1. वृक्षारोपण: अधिकाधिक झाडे लावून हिरवळ वाढवणे, ज्यामुळे तापमान नियंत्रित राहते.
2. पाणी व्यवस्थापन: पाणीसाठे निर्माण करणे आणि पाण्याची बचत करणे.
3. शेतीमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञान: ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन यांसारख्या पद्धतींचा अवलंब.
4. वीज बचत: नैसर्गिक उर्जा स्त्रोतांचा वापर वाढवणे.
5. जनजागृती: हवामान बदलाविषयी जनजागृती करून लोकांमध्ये पर्यावरणपूरक सवयी रुजवणे.

हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, मार्च महिन्यात उष्णतेचा प्रभाव अधिक वाढण्याची शक्यता आहे. राज्याच्या अनेक भागांत तापमान ४० अंश सेल्सिअसच्या पार जाण्याचा अंदाज व्यक्त करण्यात आला आहे. विशेषतः विदर्भ आणि मराठवाडा विभागात उष्णतेच्या लाटांचे प्रमाण अधिक असेल.

उन्हाळ्याच्या काळात पाणीटंचाईची समस्या अधिक गंभीर होण्याची शक्यता आहे. त्यासाठी जिल्हा प्रशासन आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांकडून आतापासूनच नियोजन सुरू करण्यात आले आहे. टँकरद्वारे पाणीपुरवठा, नवीन विहिरी खोदणे, पाणीबचत यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.

महाराष्ट्रात सध्या अवेळी उष्णतेचा तडाखा बसत असून, हवामान बदलाचे परिणाम स्पष्टपणे दिसून येत आहेत. फेब्रुवारीपासूनच उष्णतेच्या लाटा येणे हे चिंताजनक असून, यामुळे शेती, आरोग्य, पाणीपुरवठा, उर्जावापर यावर दीर्घकालीन परिणाम होण्याची शक्यता आहे.

हवामान बदलाला तोंड देण्यासाठी व्यक्तिगत, सामूहिक आणि सरकारी पातळीवर उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. नागरिकांनी स्वतःची आणि आपल्या परिसराची काळजी घेऊन पर्यावरणपूरक जीवनशैलीचा अवलंब केल्यास हवामान बदलाच्या प्रभावांना मर्यादित ठेवण्यास मदत होईल.

सरकारी यंत्रणांकडून दिल्या जाणाऱ्या सूचनांचे पालन करून आणि उष्णतेपासून बचावाचे उपाय अवलंबून नागरिकांनी या परिस्थितीला सामोरे जाण्याची गरज आहे. हवामान बदल ही जागतिक समस्या असली तरी, स्थानिक पातळीवर केलेल्या प्रयत्नांचा सकारात्मक परिणाम निश्चितपणे होऊ शकतो.