month of April महाराष्ट्र सरकारने सुरू केलेली ‘लाडकी बहीण योजना’ गेल्या काही महिन्यांपासून राज्यभरात चर्चेचा विषय बनली आहे. ही योजना महिलांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणून ओळखली जात आहे. या योजनेअंतर्गत पात्र महिलांना दरमहा १,५०० रुपये दिले जातात, जे त्यांच्या दैनंदिन गरजा पूर्ण करण्यास मदत करतात. जुलै २०२४ पासून सुरू झालेल्या या योजनेने आतापर्यंत अनेक महिलांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणला आहे. या लेखात आपण लाडकी बहीण योजनेबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेऊया.
योजनेची सुरुवात आणि प्रगती
लाडकी बहीण योजनेची औपचारिक सुरुवात जुलै २०२४ मध्ये झाली. त्यानंतर मार्च २०२५ पर्यंत या योजनेअंतर्गत एकूण नऊ हप्त्यांचा लाभ पात्र महिलांना मिळाला आहे. ज्या महिलांना जुलै महिन्यापासून या योजनेचा लाभ मिळाला आहे, त्यांना आतापर्यंत एकूण १३,५०० रुपये प्राप्त झाले आहेत. ही रक्कम महिलांच्या आर्थिक स्वातंत्र्याला प्रोत्साहन देण्यास मदत करत आहे.
फडणवीस सरकारने जागतिक महिला दिनाचे औचित्य साधून (८ मार्च २०२५) लाडकी बहीण योजनेचा लाभार्थी महिलांच्या खात्यात फेब्रुवारी आणि मार्च या दोन्ही महिन्यांचे पैसे एकाच वेळी जमा केले. या निर्णयामुळे महिलांना एकाच वेळी ३,००० रुपये मिळाले, जे त्यांच्या आर्थिक गरजांसाठी आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्यासाठी उपयुक्त ठरले.
एप्रिल महिन्याचा हप्ता कधी मिळणार?
लाडकी बहीण योजनेचा फेब्रुवारीचा हप्ता ८ मार्च रोजी म्हणजेच जागतिक महिला दिनी लाभार्थी महिलांच्या खात्यात जमा करण्यात आला होता. त्यानंतर अवघ्या तीन-चार दिवसांत मार्च महिन्याचा हप्ताही पात्र महिलांच्या खात्यात जमा करण्यात आला. आता लाडक्या बहिणींना प्रतीक्षा आहे ती एप्रिल महिन्याच्या हप्त्याची.
विविध सूत्रांनुसार, एप्रिल महिन्याचा हप्ता ६ ते १० एप्रिल दरम्यान पात्र महिलांच्या खात्यात जमा केला जाऊ शकतो. मात्र याबाबत महाराष्ट्र सरकारकडून अद्याप अधिकृत माहिती जाहीर झालेली नाही. त्यामुळे या निश्चित तारखांनाच पुढील हप्ता जमा होणार का, हे पाहणे उत्सुकतेचे राहणार आहे. सरकारकडून अधिकृत माहिती मिळताच ती लाभार्थींना कळवली जाईल.
अपात्र ठरलेल्या महिलांबाबत निर्णय
उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी लाडकी बहीण योजनेसंदर्भात एक महत्त्वाची माहिती दिली होती. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, ज्या महिलांची नावे योजनेतून बाद झाली आहेत, अशा महिलांकडून योजनेचे आतापर्यंत मिळालेले पैसे परत घेतले जाणार नाहीत. हा निर्णय अनेक महिलांसाठी दिलासादायक आहे.
दुसरीकडे, या योजनेत एकूण ५० लाख महिला अपात्र ठरण्याची शक्यता आहे. आतापर्यंत ९ लाखांहून अधिक महिला विविध कारणांमुळे अपात्र ठरल्याचे पाहायला मिळत आहे. या अपात्र महिलांना पुढील हप्त्यांचा लाभ मिळणार नाही, मात्र आतापर्यंत मिळालेली रक्कम त्यांना परत करावी लागणार नाही.
योजनेची पात्रता
लाडकी बहीण योजनेचा लाभ घेण्यासाठी महिलांना काही निकषांची पूर्तता करावी लागते. ही योजना मुख्यत्वे आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकातील महिलांसाठी आहे. योजनेच्या पात्रतेसाठी महिलेचे वय १८ ते ६० वर्षे असणे आवश्यक आहे. तसेच, कुटुंबाचे वार्षिक उत्पन्न २.५ लाख रुपयांपेक्षा कमी असणे आवश्यक आहे.
यासोबतच, आयकर भरणाऱ्या महिला, सरकारी नोकरी असणाऱ्या महिला, राज्य आणि केंद्र सरकारकडून पेन्शन मिळवणाऱ्या महिला या योजनेसाठी अपात्र ठरतात. याशिवाय, चार हेक्टरपेक्षा जास्त जमीन असणाऱ्या कुटुंबातील महिला देखील या योजनेसाठी अपात्र आहेत.
योजनेचे सामाजिक आणि आर्थिक महत्त्व
लाडकी बहीण योजना केवळ आर्थिक मदत पुरवत नाही, तर ती महिलांच्या सामाजिक स्थानातही महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणत आहे. दरमहा १,५०० रुपयांची मदत मिळत असल्याने अनेक महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य प्राप्त झाले आहे. या रकमेचा उपयोग त्या आपल्या गरजेनुसार करू शकतात, जसे की शिक्षण, आरोग्य, कौटुंबिक गरजा किंवा छोटे व्यवसाय सुरू करणे.
योजनेमुळे ग्रामीण भागातील महिलांना विशेषतः फायदा होत आहे, जिथे रोजगाराच्या संधी मर्यादित आहेत. या योजनेद्वारे मिळणाऱ्या आर्थिक मदतीमुळे त्यांना दैनंदिन खर्च भागवण्यास मदत होते आणि त्यांची आर्थिक अवलंबितता कमी होते.
योजनेचे आजपर्यंतचे यश
लाडकी बहीण योजनेने गेल्या नऊ महिन्यांत महाराष्ट्रातील लाखो महिलांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणला आहे. या योजनेमुळे महिलांचे आर्थिक सक्षमीकरण होत आहे, त्यांना स्वतःचे निर्णय घेण्याची शक्ती मिळत आहे आणि त्यांच्या कुटुंबात त्यांचे स्थान बळकट होत आहे.
या योजनेचा आणखी एक महत्त्वाचा फायदा म्हणजे ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला मिळणारी चालना. दरमहा हजारो महिलांच्या खात्यात पैसे जमा होत असल्याने, या रकमेचा मोठा भाग स्थानिक बाजारपेठेत खर्च होतो. यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळत आहे आणि छोट्या व्यापाऱ्यांना फायदा होत आहे.
पुढील योजना आणि अपेक्षा
महाराष्ट्र सरकारने लाडकी बहीण योजनेची व्याप्ती वाढवण्याचा आणि अधिकाधिक पात्र महिलांना या योजनेचा लाभ देण्याचा निर्धार व्यक्त केला आहे. सध्या ज्या महिला या योजनेपासून वंचित आहेत, त्यांना योजनेत समाविष्ट करण्यासाठी सरकार प्रयत्नशील आहे.
तसेच, योजनेच्या अंमलबजावणीत काही तांत्रिक अडचणी येत असल्यास, त्या दूर करण्यासाठी सरकारने विशेष यंत्रणा स्थापन केली आहे. लाभार्थी महिलांना त्यांच्या हक्काचे पैसे वेळेवर मिळावेत, यासाठी विशेष प्रयत्न केले जात आहेत.
लाडकी बहीण योजना महाराष्ट्रातील महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या योजनेद्वारे महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य, सामाजिक सन्मान आणि कौटुंबिक निर्णय प्रक्रियेत सहभागी होण्याची संधी मिळत आहे. आतापर्यंत या योजनेचा लाभ लाखो महिलांनी घेतला असून, आगामी काळात अधिकाधिक महिलांपर्यंत या योजनेचे फायदे पोहोचवण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
एप्रिल महिन्याचा हप्ता लवकरच लाभार्थी महिलांच्या खात्यात जमा होण्याची अपेक्षा आहे. हा हप्ता ६ ते १० एप्रिल दरम्यान जमा होऊ शकतो, मात्र याबाबत अधिकृत माहितीची प्रतीक्षा आहे. दरम्यान, ज्या महिला अपात्र ठरल्या आहेत, त्यांना पुढील हप्त्यांचा लाभ मिळणार नसला, तरी आतापर्यंत मिळालेले पैसे परत करावे लागणार नाहीत.
लाडकी बहीण योजना महिलांच्या आर्थिक स्वातंत्र्याचा एक महत्त्वपूर्ण स्त्रोत बनली आहे आणि महाराष्ट्रातील महिलांच्या सक्षमीकरणात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकार, प्रशासन आणि समाज सर्वांनी एकत्रित प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.