PM Kusum Yojana भारतीय शेतीक्षेत्रात क्रांतिकारी बदल घडवून आणण्यासाठी केंद्र सरकारने सुरू केलेली प्रधानमंत्री किसान ऊर्जा सुरक्षा एवम उत्थान महाभियान (पीएम कुसुम) योजना शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरत आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक बळ तर मिळतेच, शिवाय पर्यावरणपूरक शेती करण्याची संधीही मिळते.
सौर ऊर्जा: शेतीचे भविष्य आजच्या काळात वाढत्या वीज दरांमुळे शेतकऱ्यांवर मोठा आर्थिक बोजा पडत आहे. या समस्येवर मात करण्यासाठी सौर ऊर्जेचा वापर हा एक उत्तम पर्याय आहे. पीएम कुसुम योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना सौर पंप बसवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात अनुदान दिले जात आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांना दिवसा वीज वापरून शेतीची कामे करणे सोयीस्कर होत आहे.
योजनेची वैशिष्ट्ये आणि लाभ
सौर पंपांची क्षमता निवड: या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना तीन, पाच आणि सात पॉइंट पाच एचपी क्षमतेचे सौर पंप बसवण्याची मुभा आहे. शेतकरी आपल्या शेतीच्या आकारमानानुसार आणि गरजेनुसार योग्य क्षमतेचा पंप निवडू शकतात.
आर्थिक अनुदान: सरकार या योजनेअंतर्गत प्रकल्प खर्चाच्या 60 टक्के रक्कम अनुदान म्हणून देते. उर्वरित 40 टक्के रक्कम शेतकऱ्यांना स्वतः भरावी लागते. मात्र या रकमेसाठी सरकारकडून कर्जाची सुविधाही उपलब्ध आहे.
विशेष तरतूद: अनुसूचित जाती आणि जमातीच्या शेतकऱ्यांसाठी प्रति सौर पंप 45,000 रुपयांचे अतिरिक्त अनुदान देण्याची तरतूद करण्यात आली आहे.
पात्रता निकष या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही महत्त्वपूर्ण निकष ठेवण्यात आले आहेत:
- सामान्य शेतकऱ्यांसाठी किमान 0.4 हेक्टर शेतजमीन असणे आवश्यक आहे.
- अनुसूचित जातीच्या शेतकऱ्यांसाठी 0.2 हेक्टर लागवडीयोग्य जमीन पुरेशी आहे.
- शेतात विद्युत जोडणी नसलेल्या शेतकऱ्यांनाच या योजनेचा लाभ घेता येईल.
- यापूर्वी अशा प्रकारच्या कोणत्याही अनुदान योजनेचा लाभ न घेतलेले शेतकरी पात्र असतील.
योजनेचे फायदे
- वीज बिलात बचत: सौर ऊर्जेमुळे शेतकऱ्यांच्या वीज बिलात मोठी बचत होते.
- पर्यावरण संरक्षण: हरित ऊर्जेचा वापर केल्याने कार्बन उत्सर्जन कमी होते.
- सिंचन सुविधा: दिवसा वीज उपलब्ध असल्याने शेतीसाठी नियमित पाणीपुरवठा होतो.
- उत्पादन वाढ: नियमित सिंचनामुळे पिकांचे उत्पादन वाढते.
- आर्थिक स्थैर्य: वीज बिलात बचत आणि उत्पादन वाढीमुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारते.
अर्ज प्रक्रिया योजनेसाठी अर्ज करताना शेतकऱ्यांनी खालील कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे:
- 7/12 उतारा
- आधार कार्ड
- बँक खात्याची माहिती
- शेतजमिनीचे फोटो
- अर्जदाराचा फोटो
- जात प्रमाणपत्र (अनुसूचित जाती/जमातीच्या शेतकऱ्यांसाठी)
पीएम कुसुम योजना ही केवळ शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत करणारी योजना नाही, तर ती भारतीय शेती क्षेत्राचे आधुनिकीकरण करण्याचा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. सौर ऊर्जेच्या वापरामुळे शेतकरी स्वावलंबी होण्यास मदत होते. त्याचबरोबर पर्यावरण संरक्षणातही या योजनेचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.
आव्हाने आणि सूचना या योजनेच्या अंमलबजावणीत काही आव्हानेही आहेत:
- तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव
- सौर पंपांची देखभाल
- प्रारंभिक खर्चाची उपलब्धता
या आव्हानांवर मात करण्यासाठी पुढील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात:
- शेतकऱ्यांना तांत्रिक प्रशिक्षण देणे
- सौर पंपांच्या देखभालीसाठी स्थानिक पातळीवर तज्ज्ञ मनुष्यबळ तयार करणे
- वित्तीय संस्थांशी समन्वय साधून कर्ज उपलब्धतेत सुलभता आणणे
पीएम कुसुम योजना ही भारतीय शेतीक्षेत्रातील एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ होतोच, शिवाय देशाच्या ऊर्जा सुरक्षेलाही हातभार लागतो. सौर ऊर्जेच्या वापरामुळे शेतकऱ्यांचा विकास होण्यास मदत होते आणि पर्यावरणाचे संरक्षणही होते. योग्य अंमलबजावणी आणि शेतकऱ्यांच्या सक्रिय सहभागातून ही योजना निश्चितच यशस्वी होईल.