rain and hailstorm महाराष्ट्रात यंदा मार्च महिन्यापासूनच उष्णतेची तीव्रता जाणवू लागली आहे. पण आता राज्यातील हवामानात मोठा बदल होण्याची चिन्हे दिसत आहेत. एकीकडे प्रचंड उष्णतेचा तडाखा सुरू असताना, दुसरीकडे अवकाळी पावसाचा इशारा हवामान विभागाने दिला आहे. अशा विरोधाभासी वातावरणाचा सामना राज्यातील नागरिकांना करावा लागणार आहे. प्रस्तुत लेखात महाराष्ट्रातील बदलत्या हवामानाची सद्यस्थिती आणि आगामी दिवसांतील अंदाजांवर सविस्तर चर्चा करणार आहोत.
उष्णतेच्या लाटेखाली तापले महाराष्ट्र
गेल्या काही आठवड्यांपासून महाराष्ट्रातील तापमानाचा पारा सातत्याने वर चढत आहे. यंदा होळीपूर्वीच उष्णतेची तीव्रता जाणवू लागल्याने नागरिक हैराण झाले आहेत. विशेषतः विदर्भ, मराठवाडा आणि मध्य महाराष्ट्रातील अनेक भागांमध्ये तापमान 40 डिग्री सेल्सिअसच्या पुढे गेले आहे. मंगळवारी ब्रह्मपुरी येथे सर्वाधिक 41.5 डिग्री सेल्सिअस तापमानाची नोंद झाली, तर नागपुरात 39 डिग्री सेल्सिअस तापमान नोंदवले गेले. या तीव्र उष्णतेमुळे दिवसा रस्ते निर्मनुष्य भासत आहेत आणि नागरिक दुपारच्या वेळी घराबाहेर पडणे टाळत आहेत.
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, यंदाचा उन्हाळा अधिक तीव्र असण्याची शक्यता आहे. विशेषतः एप्रिल आणि मे महिन्यात तापमान आणखी वाढण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. एप्रिलमध्ये राज्यातील काही भागांत तापमान 43 ते 45 डिग्री सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते, अशी शक्यता हवामान विभागाने व्यक्त केली आहे. या उष्णतेचा थेट परिणाम जनजीवनावर होत असून, पाण्याची टंचाई, शेतीचे नुकसान आणि आरोग्याविषयक समस्यांमध्ये वाढ होण्याची शक्यता आहे.
विरोधाभासी हवामान: अवकाळी पावसाची शक्यता
तीव्र उष्णतेच्या पार्श्वभूमीवर हवामान विभागाने आणखी एक महत्त्वाचा अंदाज व्यक्त केला आहे. राज्यातील काही भागांमध्ये अवकाळी पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. अरबी समुद्रात कमी दाबाचा पट्टा निर्माण झाल्यामुळे हवामानात अचानक बदल होण्याची चिन्हे आहेत. विशेषतः 21 आणि 22 मार्च या दोन दिवसांत विदर्भ आणि मराठवाड्यातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये अवकाळी पाऊस आणि वादळी वाऱ्याचा इशारा देण्यात आला आहे.
हवामान विभागाच्या अंदाजानुसार, चंद्रपूर, गोंदिया, गडचिरोली, भंडारा, नागपूर, वर्धा, यवतमाळ आणि वाशीम या जिल्ह्यांमध्ये वादळी वाऱ्यासह जोरदार पाऊस पडू शकतो. काही ठिकाणी विजांच्या कडकडाटासह पाऊस होण्याची शक्यता आहे, तर काही भागांत गारपीटही होऊ शकते. मात्र, अकोला आणि अमरावती जिल्ह्यांना या अवकाळी पावसाचा फारसा प्रभाव जाणवणार नाही, असा अंदाज व्यक्त करण्यात आला आहे.
शेतकऱ्यांसाठी चिंतेचा विषय
हवामानातील या अचानक बदलांमुळे राज्यातील शेतकरी वर्गात चिंतेचे वातावरण निर्माण झाले आहे. सध्या राज्यात रबी हंगामातील पिके परिपक्व होत असून, काही ठिकाणी कापणीही सुरू झाली आहे. अशा परिस्थितीत अवकाळी पाऊस आणि गारपीट यांचा थेट परिणाम उभ्या पिकांवर होऊ शकतो. विशेषतः गहू, हरभरा, ज्वारी आणि फळबागांचे मोठे नुकसान होण्याची भीती आहे.
गतवर्षीच्या अनुभवावरून, अनेक शेतकरी आत्तापासूनच सावधगिरीचे उपाय करत आहेत. काही शेतकऱ्यांनी पिकांची लवकर कापणी सुरू केली आहे, तर काही जण आपल्या फळबागा सुरक्षित ठेवण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत. कृषी विभागानेही शेतकऱ्यांना काही महत्त्वाच्या सूचना दिल्या आहेत:
- शक्य असल्यास, परिपक्व पिकांची तातडीने कापणी करावी.
- कापणी केलेला शेतमाल सुरक्षित ठिकाणी साठवावा.
- फळबागांसाठी वादळी वाऱ्यापासून संरक्षण करण्यासाठी आधार द्यावा.
- पावसाचे पाणी शेतात साचून राहणार नाही याची काळजी घ्यावी.
- हवामान अंदाजांकडे सातत्याने लक्ष ठेवावे.
उष्णतेसह अवकाळी पाऊस: दुहेरी आव्हान
महाराष्ट्रातील नागरिकांना आता दुहेरी आव्हानाचा सामना करावा लागणार आहे. एकीकडे प्रचंड उष्णता, तर दुसरीकडे अचानक पडणारा अवकाळी पाऊस. या बदलत्या वातावरणात आरोग्याची काळजी घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हवामान विभागाने यवतमाळ, वर्धा, चंद्रपूर आणि गडचिरोली या जिल्ह्यांसाठी उष्णतेचा यलो अलर्ट जारी केला आहे. या भागात 20 मार्चपासून उष्णतेची लाट अधिक तीव्र होण्याची शक्यता आहे.
नागरिकांनी उष्णतेपासून बचावासाठी पुढील काळजी घेणे आवश्यक आहे:
- दुपारच्या वेळी (12 ते 4) घराबाहेर पडणे टाळावे.
- भरपूर पाणी आणि द्रवपदार्थ सेवन करावे.
- उघड्यावर काम करताना डोक्यावर कापड, टोपी किंवा छत्री वापरावी.
- डोळे, त्वचा आणि डोक्याचे सूर्यकिरणांपासून संरक्षण करावे.
- हलके, सैल आणि उबदार कपडे परिधान करावे.
तसेच, अवकाळी पावसापासून बचावासाठी:
- वादळी वाऱ्यांच्या वेळी घराबाहेर जाणे टाळावे.
- मोकळ्या जागेत आणि उंच झाडांखाली थांबू नये.
- विजेच्या कडकडाटासह पाऊस असल्यास विद्युत उपकरणांपासून दूर राहावे.
- अत्यावश्यक असल्यासच प्रवास करावा.
- वीजपुरवठा खंडित होण्याची शक्यता असल्याने, आवश्यक वस्तू आधीच जमा करून ठेवाव्यात.
विभागनिहाय हवामान अंदाज
विदर्भ विभाग:
विदर्भातील चंद्रपूर, गडचिरोली, गोंदिया, भंडारा, नागपूर आणि वर्धा या जिल्ह्यांमध्ये 21 आणि 22 मार्च रोजी अवकाळी पावसाची शक्यता आहे. वाशीम आणि यवतमाळमध्ये 21 मार्चच्या सुमारास वादळी वाऱ्यासह पाऊस पडू शकतो. मात्र अकोला आणि अमरावती जिल्ह्यांत पावसाची शक्यता कमी आहे आणि तापमानही स्थिर राहील असा अंदाज आहे.
मराठवाडा विभाग:
मराठवाड्यात 19 मार्चनंतर काही भागांत अवकाळी पावसाचा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे. विशेषतः औरंगाबाद, जालना, परभणी आणि हिंगोली जिल्ह्यांत वादळी वाऱ्यासह पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. मात्र, नांदेड, बीड, लातूर आणि उस्मानाबाद जिल्ह्यांत हवामान अपेक्षाकृत स्थिर राहील.
पश्चिम महाराष्ट्र:
पश्चिम महाराष्ट्रात सध्या तापमानाची वाढ सुरू आहे. पुढील काही दिवसांत पुणे, सातारा, सांगली, कोल्हापूर आणि सोलापूर जिल्ह्यांत तापमान 38 ते 40 डिग्री सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते. मात्र, 22 मार्चनंतर काही भागांत हवामानात बदल होण्याची शक्यता आहे.
उत्तर महाराष्ट्र:
नाशिक, धुळे, नंदुरबार, जळगाव आणि अहमदनगर जिल्ह्यांत सध्या उष्णतेची लाट जाणवत आहे. पुढील आठवड्यात या भागात तापमान 39 ते 41 डिग्री सेल्सिअसपर्यंत वाढू शकते. काही ठिकाणी 23 मार्चनंतर ढगाळ वातावरण आणि हलक्या स्वरूपाचा पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.
कोकण विभाग:
कोकण विभागात सध्या तापमानात वाढ होत असली, तरी समुद्रकिनाऱ्यालगतच्या भागात आर्द्रता जास्त असल्याने उष्णतेचा त्रास कमी जाणवतो. मात्र, 23 मार्चनंतर रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांत वादळी वाऱ्यासह पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.
अवकाळी पाऊस आणि पिकांची नुकसानभरपाई
अवकाळी पावसामुळे होणाऱ्या शेतीच्या नुकसानीबाबत राज्य सरकारने नुकसानभरपाईची तरतूद केली आहे. मागील वर्षीही अनेक भागांत अवकाळी पावसामुळे शेतीचे मोठे नुकसान झाले होते. त्यावेळी शासनाने नुकसानग्रस्त शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत जाहीर केली होती. यंदाही अशी परिस्थिती उद्भवल्यास, शासन नुकसानभरपाई देण्याची शक्यता आहे.
अवकाळी पावसानंतर शेतकऱ्यांनी आपल्या नुकसानीचे पंचनामे करून घेण्यासाठी तालुका कृषी अधिकारी किंवा तहसीलदार यांच्याशी संपर्क साधावा. नुकसानीची माहिती त्वरित शासनाकडे पोहोचवणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून नुकसानभरपाईची प्रक्रिया लवकरात लवकर सुरू होऊ शकेल.
बदलत्या हवामानाच्या पार्श्वभूमीवर नागरिकांनी सतर्क राहणे आणि सावधगिरी बाळगणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हवामान विभागाच्या अद्ययावत माहितीकडे लक्ष ठेवावे आणि स्थानिक प्रशासनाच्या सूचनांचे पालन करावे. विशेषतः लहान मुले, वृद्ध आणि आजारी व्यक्तींची उष्णतेपासून विशेष काळजी घेतली पाहिजे.
राज्यातील नागरिकांनी उष्णता आणि अवकाळी पाऊस या दोन्ही परिस्थितींसाठी तयारी ठेवावी. हवामानातील बदलांची पूर्वकल्पना असल्यास, त्यानुसार नियोजन करणे सोपे जाते. नैसर्गिक आपत्तींपासून बचावासाठी, आपत्कालीन तयारी असणे गरजेचे आहे.
अशाप्रकारे, महाराष्ट्रात सध्या उष्णतेसह अवकाळी पावसाचे दुहेरी संकट उभे राहिले आहे. नागरिकांनी या बदलत्या वातावरणाची जाणीव ठेवून, स्वतःची आणि आपल्या कुटुंबाची काळजी घेणे आवश्यक आहे. हवामान बदलामुळे निर्माण होणाऱ्या विविध आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी सज्ज राहणे हाच या परिस्थितीत सर्वोत्तम पर्याय ठरेल.