ration stopped भारत सरकारच्या अन्न व नागरी पुरवठा विभागाने रेशनकार्डधारकांसाठी ई-केवायसी (इलेक्ट्रॉनिक केवाय-सी) प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी अंतिम मुदतवाढ जाहीर केली आहे. या आधी २८ फेब्रुवारी २०२५ पर्यंत ही प्रक्रिया पूर्ण करण्याचे निर्देश होते.
परंतु नागरिकांच्या मागणीनुसार आणि येणाऱ्या अडचणींचा विचार करून ही मुदत आता ३० मार्च २०२५ पर्यंत वाढवण्यात आली आहे. ही वाढीव मुदत रेशनकार्डधारकांना ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी अधिक वेळ देते, ज्यामुळे त्यांचे अन्नधान्य विनाखंड चालू राहील.
ई-केवायसी का आवश्यक आहे?
सार्वजनिक वितरण प्रणालीमध्ये (पीडीएस) सुधारणा करण्यासाठी आणि योजनेतील गैरप्रकारांना आळा घालण्यासाठी केंद्र सरकारने ई-केवायसी प्रक्रिया सुरू केली आहे. या प्रक्रियेमागील प्रमुख उद्देश खालीलप्रमाणे आहेत:
- लाभार्थ्यांची अचूक ओळख पटवणे: ई-केवायसी प्रक्रियेमुळे सरकारला खरोखरच पात्र लाभार्थ्यांची ओळख पटवता येते, ज्यामुळे सरकारी धान्य योग्य व्यक्तींपर्यंत पोहोचते.
- बनावट रेशनकार्ड रोखणे: अनेक ठिकाणी बनावट रेशनकार्ड बनवून शासकीय धान्याचा अपहार केला जात होता. ई-केवायसी प्रक्रियेमुळे अशा गैरप्रकारांना आळा बसेल.
- डुप्लिकेट कार्ड शोधणे: एकाच व्यक्तीच्या नावावर अनेक रेशनकार्ड असल्यास त्या शोधून काढण्यास मदत होईल.
- डिजिटल व्यवस्था मजबूत करणे: सार्वजनिक वितरण प्रणालीचे संपूर्ण डिजिटलायझेशन करण्याच्या प्रयत्नांचा हा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे.
- पारदर्शकता वाढवणे: सर्व व्यवहारांची नोंद डिजिटल पद्धतीने ठेवल्यामुळे प्रणालीत अधिक पारदर्शकता येईल.
ई-केवायसी न केल्यास होणारे परिणाम
३० मार्च २०२५ पर्यंत ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण न केल्यास लाभार्थ्यांना खालील समस्यांना सामोरे जावे लागू शकते:
- एप्रिल २०२५ पासून रेशन दुकानातून धान्य मिळण्यास अडचणी येऊ शकतात.
- ई-पॉस मशिनवर बायोमेट्रिक वेरिफिकेशन होणार नाही.
- तात्पुरती व्यवस्था म्हणून मॅन्युअल पद्धतीने धान्य देण्याची प्रक्रिया बंद होऊ शकते.
- रेशनकार्ड पुन्हा सुरू करण्यासाठी प्रशासकीय प्रक्रियेतून जावे लागेल.
म्हणूनच, सर्व रेशनकार्डधारकांनी मुदतीपूर्वी ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
नागरिकांना येणाऱ्या अडचणी आणि त्यावरील उपाय
ई-केवायसी प्रक्रिया सुरू झाल्यापासून अनेक लाभार्थ्यांना विविध अडचणींना सामोरे जावे लागत आहे:
1. तांत्रिक अडचणी
रेशन दुकानांमध्ये ई-पॉस मशिनवर अंगठा वेरिफिकेशन करताना अनेकदा सर्व्हर डाऊन होणे, इंटरनेट कनेक्टिव्हिटीची समस्या, किंवा बायोमेट्रिक वेरिफिकेशन फेल होणे अशा समस्या सातत्याने येत आहेत.
उपाय: सरकारने विशेष शिबिरांचे आयोजन करून तांत्रिक अडचणी सोडवण्यासाठी विशेष कर्मचारी नियुक्त केले आहेत. तसेच, आता मोबाईल अॅपद्वारे घरबसल्या ही प्रक्रिया पूर्ण करता येते.
2. स्थलांतरित लाभार्थी
नोकरी, शिक्षण किंवा इतर कारणांसाठी गावाबाहेर असलेल्या लाभार्थ्यांना रेशन दुकानापर्यंत पोहोचणे कठीण होत आहे.
उपाय: नवीन मोबाईल अॅप्सची सुविधा या समस्येवर उत्तम उपाय ठरत आहे, कारण आता कोणत्याही स्थानावरून ई-केवायसी करता येते.
3. तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव
अनेक ग्रामीण भागात किंवा वृद्ध रेशनकार्डधारकांना डिजिटल प्रक्रिया समजणे आणि पूर्ण करणे अवघड जाते.
उपाय: ग्रामपंचायत स्तरावर मदत केंद्रे सुरू करण्यात आली आहेत. तसेच, स्वयंसेवी संस्था आणि युवक मंडळेही या प्रक्रियेत मदत करत आहेत.
मोबाईलद्वारे ई-केवायसी करण्याची सुलभ पद्धत
केंद्र सरकारने मोबाईल फोनद्वारे घरबसल्या ई-केवायसी करण्यासाठी दोन अधिकृत अॅप्स विकसित केल्या आहेत:
1. मेरा ई-केवायसी मोबाईल अॅप (Mera e-KYC Mobile App)
2. आधार फेस आरडी सर्व्हिस अॅप (Aadhar Face RD Service App)
या अॅप्सच्या माध्यमातून ई-केवायसी करण्याची सविस्तर प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
पहिला टप्पा: अॅप्स डाऊनलोड करणे
- आपल्या मोबाईलमधील गुगल प्ले स्टोरवर जा.
- “Mera e-KYC” आणि “Aadhar Face RD Service” अशा दोन्ही अॅप्स सर्च करा.
- दोन्ही अॅप्स डाऊनलोड करून इन्स्टॉल करा.
दुसरा टप्पा: मेरा ई-केवायसी अॅप वापरणे
- मेरा ई-केवायसी अॅप उघडा.
- भाषा निवडा (हिंदी, इंग्रजी, मराठी इत्यादी).
- आपले राज्य निवडा (महाराष्ट्र).
- आपला जिल्हा आणि तालुका निवडा.
- प्रवेश करण्यासाठी “लॉगिन” बटनावर क्लिक करा.
तिसरा टप्पा: आधार प्रमाणीकरण
- रेशनकार्ड क्रमांक किंवा आधार क्रमांक टाइप करा.
- आधार क्रमांकासाठी नोंदणीकृत मोबाईल नंबरवर आलेला ओटीपी (OTP) टाइप करा.
- “व्हेरिफाय” बटनावर क्लिक करा.
चौथा टप्पा: फेस वेरिफिकेशन
- फेस ई-केवायसी पर्याय निवडा.
- आधार फेस आरडी सर्व्हिस अॅप ओपन होईल.
- आपला चेहरा मोबाईल स्क्रीनवर दिसणाऱ्या फ्रेममध्ये व्यवस्थित ठेवा.
- डोळे उघड-झाप करण्याच्या सूचनेचे पालन करा (ब्लिंक चेक).
- प्रक्रिया पूर्ण होईपर्यंत मोबाईल स्थिर धरून ठेवा.
पाचवा टप्पा: पुष्टीकरण
- वेरिफिकेशन यशस्वी झाल्यावर पुष्टीकरण संदेश मिळेल.
- “ई-केवायसी प्रक्रिया यशस्वीरित्या पूर्ण झाली” असा संदेश दिसल्यावर अॅप बंद करू शकता.
यशस्वी प्रमाणीकरणानंतर, आपल्या रेशनकार्डची ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण होईल आणि पुढील महिन्यापासून आपल्याला रेशन दुकानातून नियमित धान्य मिळणे सुरू राहील.
ई-केवायसीसाठी विशेष मदत केंद्रे
ज्यांना स्वतः ई-केवायसी करण्यात अडचणी येत आहेत, अशा नागरिकांसाठी विशेष व्यवस्था करण्यात आली आहे:
- ग्रामपंचायत स्तरावर मदत केंद्रे: ग्रामीण भागात ग्रामपंचायत कार्यालयांमध्ये प्रशिक्षित कर्मचारी लाभार्थ्यांना मदत करत आहेत.
- शहरी भागात विशेष शिबिरे: शहरी भागात विविध वसाहतींमध्ये विशेष शिबिरांचे आयोजन करून नागरिकांना मदत केली जात आहे.
- वृद्ध आणि दिव्यांग व्यक्तींसाठी विशेष व्यवस्था: ६५ वर्षांवरील वृद्ध व्यक्ती आणि दिव्यांग व्यक्तींसाठी घरपोच सेवा काही जिल्ह्यांमध्ये सुरू करण्यात आली आहे.
- हेल्पलाइन सेवा: तांत्रिक अडचणी सोडवण्यासाठी जिल्हा पातळीवर विशेष हेल्पलाइन नंबर जारी करण्यात आले आहेत.
नागरिकांसाठी महत्त्वाचे मुद्दे
- अंतिम मुदत: ३० मार्च २०२५ ही ई-केवायसी करण्याची अंतिम मुदत आहे.
- मोबाईल सुविधा: आता घरबसल्या मोबाईल अॅपद्वारे सहज ई-केवायसी करता येते.
- प्रमाणीकरण पद्धती: आधार क्रमांक आणि चेहरा वेरिफिकेशनद्वारे प्रक्रिया सोपी झाली आहे.
- लाभ: ई-केवायसी केल्यानंतर अन्नधान्य वितरण प्रणालीचा निर्विघ्न लाभ मिळेल.
- सहाय्य: अडचणी असल्यास स्थानिक मदत केंद्रांचा लाभ घ्यावा.
ई-केवायसी प्रक्रिया ही सरकारच्या डिजिटल भारत अभियानाचा महत्त्वपूर्ण भाग आहे. या प्रक्रियेमुळे लाभार्थ्यांना त्यांच्या हक्काचे धान्य अधिक पारदर्शक आणि कार्यक्षम पद्धतीने मिळेल. सर्व रेशनकार्डधारकांनी ३० मार्च २०२५ पूर्वी ही प्रक्रिया पूर्ण करावी, जेणेकरून अन्न सुरक्षेचा लाभ सुरळीत राहील. सरकारी यंत्रणा या प्रक्रियेत सर्व नागरिकांना सहकार्य करण्यास प्रतिबद्ध आहे.