subsidy for purchasing drones भारतीय शेतीमध्ये आमूलाग्र बदल होत आहेत. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून शेतकरी आपल्या शेतीला नवीन दिशा देत आहेत. या क्रांतीमध्ये ड्रोन तंत्रज्ञानाने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. विशेषतः फवारणीसाठी वापरले जाणारे ड्रोन हे शेतकऱ्यांचे जीवन सुखकर करण्यास मदत करत आहेत. या लेखात आपण ड्रोन तंत्रज्ञानाच्या फायद्यांबद्दल, त्याचे पारंपारिक पद्धतीपेक्षा फायदे आणि सरकारी अनुदान योजनांविषयी सविस्तर माहिती जाणून घेऊ.
पारंपारिक फवारणी पद्धतींमधील आव्हाने
आजपर्यंत शेतकरी पिकांवर फवारणीसाठी पाठीवरील पंप, एचटीपी पंप किंवा ट्रॅक्टरला जोडलेल्या स्प्रेयरचा वापर करत होते. या पारंपारिक पद्धतींमुळे शेतकऱ्यांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागत होते.
- शारीरिक त्रास: पारंपारिक पद्धतीने फवारणी करताना शेतकऱ्यांना शेतात फिरावे लागते, ज्यामुळे त्यांना शारीरिक थकवा येतो.
- औषधांशी प्रत्यक्ष संपर्क: फवारणी करताना शेतकऱ्यांचा रासायनिक कीटकनाशकांशी थेट संपर्क येतो, ज्यामुळे त्यांच्या आरोग्याला गंभीर धोका निर्माण होतो. अनेक शेतकऱ्यांना त्वचेचे आजार, श्वसनाचे त्रास आणि इतर आरोग्य समस्या उद्भवतात.
- अपुरी आणि असमान फवारणी: पारंपारिक पद्धतीने फवारणी करताना काही भागात जास्त तर काही भागात कमी फवारणी होते, जे पिकांच्या वाढीवर आणि उत्पादनावर परिणाम करते.
- जास्त वेळ आणि श्रम: पारंपारिक पद्धतीने फवारणी करण्यासाठी जास्त वेळ आणि श्रम लागतात, विशेषतः मोठ्या शेतांसाठी.
- जास्त पाणी आणि औषधांचा वापर: पारंपारिक फवारणी पद्धतीत जास्त पाणी आणि कीटकनाशकांचा वापर होतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचा खर्च वाढतो.
ड्रोनद्वारे फवारणीचे फायदे
आधुनिक तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे, ड्रोन तंत्रज्ञानाने शेतकऱ्यांसाठी फवारणीची प्रक्रिया पूर्णपणे बदलून टाकली आहे. ड्रोनद्वारे फवारणीचे अनेक फायदे आहेत:
1. वेळ आणि श्रमाची बचत
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना एका तासात सुमारे 10 ते 15 एकर क्षेत्रावर फवारणी होऊ शकते, जे पारंपारिक पद्धतीपेक्षा किमान 10 पट जलद आहे. यामुळे शेतकऱ्यांचा मौल्यवान वेळ वाचतो, जो ते इतर महत्त्वाच्या शेती कामांसाठी वापरू शकतात. उदाहरणार्थ, एक हेक्टर क्षेत्रावर पारंपारिक पद्धतीने फवारणीसाठी 5-6 तास लागतात, तर ड्रोनद्वारे फक्त 15-20 मिनिटांत हे काम पूर्ण होते.
2. आरोग्य धोके कमी
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना शेतकऱ्यांना रासायनिक कीटकनाशकांशी थेट संपर्कात येण्याची आवश्यकता नसते. ते दूरवरून ड्रोन नियंत्रित करतात, ज्यामुळे त्यांचे आरोग्य सुरक्षित राहते. विषारी रसायनांमुळे होणारे त्वचा, डोळे, श्वसन मार्ग आणि इतर आरोग्य समस्या टाळल्या जातात.
3. कीटकनाशक आणि पाण्याचा कमी वापर
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना सुक्ष्म थेंब तंत्रज्ञानाचा (Ultra Low Volume spraying) वापर केला जातो, ज्यामुळे पारंपारिक पद्धतीपेक्षा 30-40% कमी कीटकनाशके आणि 90% कमी पाण्याचा वापर होतो. यामुळे शेतकऱ्यांचा खर्च कमी होतो आणि पर्यावरणाचे संरक्षण होते.
4. समान आणि अचूक फवारणी
ड्रोन तंत्रज्ञानात GPS आणि सेन्सर्सचा वापर केला जातो, ज्यामुळे संपूर्ण शेतात समान आणि अचूक फवारणी होते. यामुळे कीटकनाशकांचा वापर अधिक प्रभावी होतो आणि पिकांच्या वाढीवर सकारात्मक परिणाम होतो. विशेषतः उंच पिके जसे की ऊस, मका यांसारख्या पिकांवर फवारणी करणे सोपे होते.
5. अती उत्पादन आणि उत्पादन गुणवत्ता
ड्रोनद्वारे अचूक आणि समान फवारणीमुळे पिकांच्या वाढीवर सकारात्मक परिणाम होतो, ज्यामुळे उत्पादन वाढते आणि उत्पादन गुणवत्ता सुधारते. अभ्यासांनुसार, ड्रोन तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे पिकांच्या उत्पादनात 15-20% वाढ होऊ शकते.
6. पर्यावरण संरक्षण
ड्रोनद्वारे फवारणी करताना कमी रसायने आणि पाण्याचा वापर होतो, ज्यामुळे पर्यावरणावर होणारा नकारात्मक परिणाम कमी होतो. तसेच, अचूक फवारणीमुळे रसायनांची हानी कमी होते आणि जमिनीतील पाणी प्रदूषित होण्याचा धोका कमी होतो.
सरकारी अनुदान योजना – ड्रोन खरेदीसाठी प्रोत्साहन
आधुनिक शेतीचा विकास आणि शेतकऱ्यांना ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी, केंद्र आणि राज्य सरकारने ड्रोन खरेदीसाठी विशेष अनुदान योजना सुरू केली आहे.
अनुदानाचे प्रकार आणि पात्रता
- महिला बचत गटांसाठी: महिला बचत गटांना ड्रोन खरेदीसाठी 80% पर्यंत अनुदान दिले जाते. यामुळे ग्रामीण भागातील महिलांना स्वयंरोजगाराची संधी मिळते.
- फार्मर प्रोड्यूसर कंपन्यांसाठी (FPOs): शेतकरी उत्पादक कंपन्यांना ड्रोन खरेदीसाठी 75% पर्यंत अनुदान दिले जाते, जेणेकरून अनेक लहान शेतकरी एकत्रितपणे ड्रोन तंत्रज्ञानाचा लाभ घेऊ शकतील.
- कृषी पदवीधारक तरुणांसाठी: कृषी महाविद्यालयांमधील पदवीधारक विद्यार्थ्यांना ड्रोन खरेदीसाठी 50% पर्यंत अनुदान दिले जाते. यामुळे शिक्षित तरुण शेतकरी व्यवसायिक सेवा प्रदाता म्हणून काम करू शकतात.
- सामान्य शेतकऱ्यांसाठी: सामान्य शेतकऱ्यांना ड्रोन खरेदीसाठी 40% पर्यंत अनुदान दिले जाते.
कर्ज सुविधा
सरकारने ड्रोन खरेदीसाठी 90% पर्यंत कर्ज सुविधा देखील उपलब्ध करून दिली आहे. शेतकरी KCC (किसान क्रेडिट कार्ड) द्वारे किंवा बँकांमार्फत सहज कर्ज घेऊ शकतात. या कर्जावर 5-7% व्याज दर असून, 3-5 वर्षांचा परतफेडीचा कालावधी आहे.
ड्रोन अनुदानासाठी आवश्यक कागदपत्रे
ड्रोन अनुदानासाठी अर्ज करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- 7/12 उतारा: शेतकऱ्याच्या नावे असलेल्या जमिनीचा 7/12 उतारा.
- आधार कार्ड: शेतकऱ्याचे आधार कार्ड.
- पॅन कार्ड: शेतकऱ्याचे पॅन कार्ड.
- बँक खाते: शेतकऱ्याच्या नावे असलेल्या बँक खात्याचे तपशील (पासबुक/चेकची कॉपी).
- शेतकरी प्रमाणपत्र: स्थानिक कृषी अधिकारी किंवा तहसीलदार यांनी दिलेले शेतकरी प्रमाणपत्र.
- फोटो: शेतकऱ्याचे अलीकडील पासपोर्ट साइज फोटो.
- मोबाईल नंबर: आधार कार्डशी संलग्न असलेला मोबाईल नंबर.
- ड्रोन कोटेशन: अधिकृत ड्रोन विक्रेत्याकडून मिळवलेले ड्रोन कोटेशन.
अर्ज प्रक्रिया
ड्रोन अनुदानासाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
- ऑनलाइन अर्ज: शेतकऱ्यांनी राज्य कृषी विभागाच्या अधिकृत वेबसाईटवर जाऊन ऑनलाइन अर्ज भरावा.
- कागदपत्रे अपलोड: आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करावीत.
- अर्ज मंजुरी: अर्ज मंजूर झाल्यानंतर, शेतकऱ्यांना SMS द्वारे सूचित केले जाईल.
- ड्रोन खरेदी: मंजुरीनंतर, शेतकऱ्यांनी अधिकृत विक्रेत्याकडून ड्रोन खरेदी करावे.
- अनुदान वितरण: ड्रोन खरेदीनंतर, अनुदान रक्कम थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाईल.
ड्रोन सेवा केंद्र – एक व्यावसायिक संधी
ड्रोन खरेदी करणे हे सर्व शेतकऱ्यांना परवडणारे नाही. अशा परिस्थितीत, ड्रोन सेवा केंद्र (Custom Hiring Center) स्थापन करणे ही एक उत्तम व्यावसायिक संधी आहे. तरुण शेतकरी किंवा कृषी पदवीधारक विद्यार्थी ड्रोन सेवा केंद्र सुरू करून इतर शेतकऱ्यांना भाड्याने ड्रोन सेवा देऊ शकतात.
ड्रोन सेवा केंद्राचे फायदे
- उत्तम उत्पन्न: एका हेक्टरसाठी ड्रोन फवारणी सेवेचे शुल्क सुमारे 600-800 रुपये आहे. एका दिवसात 10-15 हेक्टर क्षेत्रावर फवारणी केल्यास, दररोज 6,000-12,000 रुपये कमावता येतात.
- कमी गुंतवणूक: सरकारी अनुदानामुळे ड्रोन सेवा केंद्र सुरू करण्यासाठी कमी गुंतवणूक लागते. एका ड्रोनची किंमत सुमारे 5-10 लाख रुपये असते, परंतु 50-80% अनुदानानंतर प्रत्यक्ष खर्च बराच कमी होतो.
- कृषि सल्लागार सेवा: ड्रोन सेवेसोबतच, कृषी पदवीधारक शेतकऱ्यांना कृषी सल्लागार सेवा देखील देऊ शकतात, ज्यामुळे अतिरिक्त उत्पन्न मिळते.
भारतीय शेती क्षेत्रात ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर हा एक क्रांतिकारी बदल आहे. पारंपारिक फवारणी पद्धतींपेक्षा ड्रोनद्वारे फवारणी अधिक कार्यक्षम, सुरक्षित आणि किफायतशीर आहे. सरकारच्या अनुदान योजनांमुळे शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यास प्रोत्साहन मिळत आहे.
शेतकऱ्यांनी ड्रोन तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करून आपल्या शेतीचे आधुनिकीकरण करावे. यामुळे त्यांची उत्पादकता वाढेल, खर्च कमी होईल आणि त्यांचे आरोग्य सुरक्षित राहील. ‘कृषी क्रांती’ ही ‘ड्रोन क्रांती’च्या माध्यमातून साकार होत आहे, आणि भारतीय शेती क्षेत्र नव्या उंचीवर पोहोचत आहे.
शेतकरी बांधवांनी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करून आपल्या शेतीला नवी दिशा द्यावी आणि ‘कृषी क्रांती’चा भाग बनावे. सरकारच्या ड्रोन अनुदान योजनेचा लाभ घेऊन आधुनिक शेती करण्याची ही सुवर्ण संधी आहे.