unseasonal rain महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाची हवामान सूचना समोर आली आहे. प्रसिद्ध हवामान तज्ज्ञ पंजाबराव डख यांनी राज्यासाठी नवीन हवामान अंदाज जाहीर केला असून, त्यानुसार एप्रिल महिन्याच्या सुरुवातीलाच राज्यात अवकाळी पावसाचे संकट उभे राहण्याची शक्यता वर्तवली आहे. या हवामान बदलांमुळे शेतकऱ्यांनी काही महत्त्वाच्या सूचनांचे पालन करणे आवश्यक ठरले आहे.
तापमानात वाढ आणि नंतर अवकाळी पावसाचा धोका
पंजाबराव डख यांच्या ताज्या अंदाजानुसार, राज्यात येत्या काही दिवसांत तापमानात लक्षणीय वाढ होण्याची शक्यता आहे. ३० ते ३१ मार्च या कालावधीत महाराष्ट्रात कोरडे हवामान राहील, परंतु त्यानंतर परिस्थितीत मोठा बदल होण्याची चिन्हे दिसत आहेत. १ एप्रिल पासून म्हणजेच गुढीपाडव्यानंतर राज्यात अवकाळी पावसाचे संकेत मिळत आहेत.
हवामान विभागाच्या माहितीनुसार, १ एप्रिल ते ५ एप्रिल या कालावधीत कोकण किनारपट्टी, उत्तर महाराष्ट्र, पश्चिम महाराष्ट्र आणि मराठवाडा या विभागांमध्ये अवकाळी पावसासाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होण्याचा अंदाज वर्तवला आहे. या काळात मुंबई आणि कोकण परिसरातही पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचा सल्ला
या हवामान बदलांचा सर्वाधिक परिणाम शेतकऱ्यांवर होण्याची शक्यता आहे. सध्या राज्यात अनेक ठिकाणी गहू, कांदा, हरभरा, हळद आणि ज्वारी यांसारख्या पिकांची काढणी सुरू आहे. पंजाबराव डख यांनी शेतकऱ्यांना ३० मार्चपर्यंत शेतीची सर्व महत्त्वाची कामे पूर्ण करण्याचा सल्ला दिला आहे. त्यांच्या मते, १ एप्रिलपासून पावसाचे सत्र सुरू होण्याची दाट शक्यता असल्याने, शेतकऱ्यांनी ३१ मार्चपर्यंत आपल्या पिकांची काढणी पूर्ण करावी, जेणेकरून अवकाळी पावसामुळे पिकांचे नुकसान होणार नाही.
विशेषतः पिकांच्या काढणीच्या अंतिम टप्प्यात असलेल्या किंवा काढणीसाठी तयार असलेल्या पिकांची काळजी घेणे आवश्यक आहे. अवकाळी पावसामुळे काढणीसाठी तयार असलेली पिके ओली होऊ शकतात, ज्यामुळे त्यांची गुणवत्ता आणि बाजारभाव कमी होण्याची शक्यता आहे.
२०२५चा मान्सून कसा असणार?
अवकाळी पावसाच्या या सूचनांसोबतच, शेतकऱ्यांमध्ये २०२५ च्या मान्सूनबद्दलही उत्सुकता आहे. अनेक जागतिक हवामान संस्थांनी यावर्षी महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात चांगला पाऊस होण्याचा अंदाज वर्तवला आहे. त्यांच्या मते, यंदा राज्यात सरासरीपेक्षा जास्त किंवा सरासरी एवढा पाऊस पडू शकतो, जे शेतकऱ्यांसाठी आशादायी आहे.
परंतु, मान्सूनच्या नेमक्या अंदाजासाठी भारतीय हवामान विभागाच्या अधिकृत सूचनेची प्रतीक्षा करावी लागेल. हवामान विभागाकडून एप्रिलच्या पहिल्या आठवड्यात २०२५ च्या मान्सूनबाबत पहिला अधिकृत अंदाज जाहीर होण्याची शक्यता आहे. या अंदाजाकडे संपूर्ण कृषी क्षेत्राचे लक्ष लागून आहे.
अवकाळी पावसाचे परिणाम
अवकाळी पावसामुळे पिकांबरोबरच फळबागांचेही मोठे नुकसान होऊ शकते. विशेषत: आंबा, द्राक्षे, डाळिंब यांसारख्या फळपिकांवर अवकाळी पावसाचा विपरीत परिणाम होतो. या फळांच्या गुणवत्तेवर आणि उत्पादनावर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
तसेच, अवकाळी पावसामुळे कीटकांचा आणि रोगांचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्यता असते. ओलावा आणि उष्णता यांमुळे कीड आणि बुरशीजन्य रोगांना अनुकूल वातावरण मिळते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना योग्य त्या खबरदारी घेणे आणि कीड नियंत्रणाच्या उपाययोजना करणे महत्त्वाचे ठरते.
प्रत्येक विभागातील परिस्थिती
हवामान अंदाजानुसार, महाराष्ट्रातील विविध विभागांमध्ये अवकाळी पावसाची तीव्रता वेगवेगळी असू शकते:
कोकण किनारपट्टी: या भागात १ ते ५ एप्रिल दरम्यान मध्यम ते जोरदार पावसाची शक्यता आहे. मुंबई, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग जिल्ह्यांत पावसाचा जास्त प्रभाव पडू शकतो.
उत्तर महाराष्ट्र: नाशिक, धुळे, नंदुरबार आणि जळगाव जिल्ह्यांत हलक्या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाची शक्यता आहे.
पश्चिम महाराष्ट्र: पुणे, सातारा, सांगली आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांत हलक्या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाची शक्यता आहे.
मराठवाडा: औरंगाबाद, जालना, बीड, लातूर, उस्मानाबाद, नांदेड, परभणी आणि हिंगोली जिल्ह्यांत हलक्या स्वरूपाच्या पावसाची शक्यता आहे.
विदर्भ: या भागात पावसाची शक्यता तुलनेने कमी आहे, परंतु अमरावती, अकोला, बुलढाणा आणि यवतमाळ जिल्ह्यांत अवकाळी पावसाचे संकेत आहेत.
जुन्या पावसाचा अनुभव
गेल्या वर्षी अनेक भागांत मार्च-एप्रिल महिन्यात अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांना मोठे नुकसान सहन करावे लागले होते. विशेषतः गहू, कांदा आणि हरभरा या पिकांची मोठ्या प्रमाणात हानी झाली होती. त्यावेळी अनेक ठिकाणी गारपीटही झाली होती, ज्यामुळे फळबागांचे मोठे नुकसान झाले होते.
शेतकऱ्यांनी गेल्या वर्षीच्या अनुभवांवरून धडा घेऊन यावेळी आधीच सावध राहणे आणि हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करणे अत्यंत आवश्यक आहे.
सरकारी यंत्रणांचा सज्जता प्लॅन
राज्य सरकारने अवकाळी पावसाच्या शक्यतेमुळे जिल्हा प्रशासनांना सतर्क राहण्याचे आदेश दिले आहेत. आपत्ती व्यवस्थापन विभागाकडून जिल्हाधिकाऱ्यांना संभाव्य नुकसानीवर लक्ष ठेवण्याचे आणि आवश्यक त्या उपाययोजना करण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत.
कृषी विभाग आणि हवामान विभागाकडून शेतकऱ्यांसाठी नियमित सल्ला आणि सूचना प्रसारित केल्या जात आहेत. शेतकऱ्यांनी या सूचनांचे पालन करून आपल्या पिकांचे संरक्षण करावे, असे आवाहन करण्यात येत आहे.
शेतकऱ्यांनी कोणती काळजी घ्यावी?
अवकाळी पावसाचा सामना करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी खालील उपाययोजना करणे महत्त्वाचे आहे:
- काढणीसाठी तयार असलेल्या पिकांची लवकरात लवकर काढणी करावी, विशेषतः ३१ मार्चपर्यंत.
- काढणी केलेल्या पिकांची सुरक्षित ठिकाणी साठवणूक करावी, जेणेकरून त्यांचा दर्जा टिकून राहील.
- फळबागांसाठी योग्य संरक्षणात्मक उपाय करावेत, जसे की तुषार जाळ्यांचा वापर.
- पावसापूर्वी शेताची योग्य निचरा व्यवस्था करावी, जेणेकरून पाणी साचून पिकांचे नुकसान होणार नाही.